vjetra, nagle i trajne kiše će se obratiti u gomilu,
dvojiti nitko ne može. 0 istoj stvari i naše Namje-
sništvo jest veoma dobro uvjereno, nu valjda se po-
trebnije vidi zidjati, konjušnice, nego podizati pada
juće božje kuće, gdje vjernici crpe utjehu i radost
u neizbrojnih svojih potrjebah, te za sebe i za sve
vjerne pronose svoje vruće molitve uvriedjenom
Stvorcu.
Da bi naši Dalmatinski Rišćani devet godina
pitali ovakvu sitnozornu podporu, našao bi se čovjek
što bi im dragovoljno ugodio, te ne samo crkvice
ponapravio nego kad bi ih bilo i ciele gradove. Ka
tolici mole, odgovara se da Ministarstvo neće više
toliko trošiti u Dalmaciji za vjerozakonske zgrade i
potrebe, te ako nam jest što potežko, i ako slučajno
imamo zastupnika poznanca da mu se molbom obra-
timo da bi našu potrebu predstavio Carevinskom
Vieću; ako li po nesreći ne imamo neka Crkva pa-
de, što neće ni kasniti.
Evo danas 14 siečnja ali još izpod ruke sve-
ćenstvo gleda milostinju izvanredne podpore, prem
da su poznate njegove potriebe urbi et orbi. Skriven
mi je uzrok; ako ne bude gladno godište. Neznam
uprav u kojem broju „Objavitelja Dalmatinskoga"
padne mi pod oči objava natječaja kučkobitnika (ca-
nicida) obćine zadarske, s godišnjom plaćom od tri-
sta fior., osim što ima pravo na 50 novčića kad u-
bije povećeg kučka a 25 kad manjeg. U 24 broju
p. g. „Naše Sloge" doniela je viest da u Puli liju
tri ogromna topa za onu luku kojim je trošak 336
fior., — jaoh bi ga bilo i po ovakim topovim Au-
striji i cielom svietu da svećenstva i vjere ne bi bi-
lo. To se zna, ipak zadruga manje se brine za one
koji oživljuju ljude nego za one koji biju kučke!
Liepo li je stablo devetnaesti viek kad ovake plode
daje!
Poklen sam vam se izplakao kao Jeremia nad
neharnim Jerusolimom, idem na stvar veseliju. Za
pamtivieka u selu Soline nije itko posjedovao trta-
lun (trabaccolo), nu ovih dana si ga kupi polovicu
obitelj Pešušića-Košćina: evala čovjeku pametnu i
dobru štedniku. Ist sitnozorni ostrvić, siromašan zem-
ljom i on se morem bogati. Mrzne mi se ruka te
prekidam do vidjenja. B ... ć.
«£•-«
NOTIZIE VARIE.
' L' esimio Mona. Casimiro Dr. Forlani, vescovo
aüsilíare in Macarsca, partirá il giorno 29 corr., ac-
compagnato dal rev.mo canonico Bezic, alia volta
dell' Erzegóvina in qualità di Visitatore Apostolico,
per uno speciale incarico affidatogli dalla Propagan-
da. Monsignore vi rimarrà un mese all' incirca, fer-
mandosi specialmente a Mostar e Sirokibrig.
Ci riesce assai grata la notizia dataci dal Dal-
mata che il giovine Cesare Barié, zaratino, dell' età
di quindici anni promette di divenire ottimo dise-
gnatore e ritrattista. Figlio d' un onesto operajo,
compiè il primo anno alie belle arti in Yienna, ed
oflerse già un saggio della sua bravura coll' aver e-
seguito di recente un ritratto a matita, rappresen-
tante S. Ecc. il Luogotenente dell a provincia. Egli
il giovine artista dono questo lavoro al Comune, il
quale lo aggradi, e per animarlo e facilitargli la
continuazione deilo studio nell' arte, in cui tanto
bene s' avvia, gli assegnó fior. 100.
II Sig. Antonio Lovrić, nostro concittadino, in-
tagliatore e scultore in legno, ci ha gentilmente ot-
ferta 1'opportunitk di esaminare alcuni suoi lavori di
giá ultimati. Fra questi notammo la statua rappre-
sentante il Vescovo Martire S. Biagio, che eseguita
per commissione dei villici di Kuna, sará entro
brevissimo tempo uno degli ornamenti della loro
Chiesa parrochiale. II Sig. Lovrić, sebbene assai
giovine, prometíe bene di sé, e noi speriamo che
coll' amore pell' arte e col desiderio di sempre rne-
glio perfezionarsi da cui é animato, saprk formarsi
una buona riputazione. Ma, come é naturale, egli ha
bisogno d' incoraggiamento, ed é perció che mettia-
mo lusinga che quelli fra i Dalmati i quali abbiso-
gnassero di lavori d' intagiio o di sculture in legno
vorranno presentemente valersi dell' opera sua,
piutt08t0 che, come al solito, farsi anche in ció tri-
butan di artisti stranieri.
Trošak kraljevine Hrvatske izuzamši Krajinu,
za domaće stvari iznaša ljetos 3,312,234 fior. naime:
Sabor 50,000 fior. Ban i dispozicijalna blagajna
38,172 fior.; nutrnji posli 1,721.799 fior. od kojih
100,560 za zdravstvo; vjera i nauk 503,166, od ko-
jih za sveučilište 88,728 fior., za srednje škole fior.
158,040, za male škole i za učiteljista s pođporam
72,407, sudstvo stoji 1,087.812.
Poznato je bilo svakomu kako dalmatincim, i
u obće primorskim Hrvatim, koji saČinjaju višim
dielom mornaricu austrijanskog ratnoga brodovlja,
bijaše do sad velika nepravica učinjena. Stupiv u
kazarnu il na brod, trebalo je da Hrvat zaboravi
materinski jezik, te da se lati taljanskoga il nje-
mačkoga; inače morao je kroz svu službu uzsmrci-
vati potišten kao preprosti vojnik. Niemcim i Taljan-
cim na suprot bilo prosto svojim golim jezikom do-
piiet tja do Častništva. Godinom 1878 ogromnoj se
neprilici stalo. Bogu slava, na rep. Od sad svakoji
odlikovamk pri vojsci mora znati i hrvatski, inače
nekrače se napried. 1 pravo je! tim više kad se
promisli da do sad u cesarskoj mornarici nadglednici,
štediše i ostali u neposrednom doticaju s vojnicom,
bijahu sakupljeni ni s konca ni s konopca Njemci il
Taljanci, te prezirno postupahu napram onim sokolo-
vim, koji dokazaše pod Visom kako se vitežki znadu
borit i krv liti za cara i za domovinu. Po novoj
naredbi vojnik sam izabire jezik s kojim se prika-
živa starješini, a ovaj i na rieč i pismeno treba da
se istim jezikom odaziva. Dao Bog da se koliko
prije vrlomu našem mornaru u cesarskcm brodovlju
i do častničtva prokrči put, do sad prepriečen mno-
gim i nesnosnim zanovetanjem.
Il comitato al bilanci o nella seduta dei 14 corr.
fissó per le spese straordinarie di polizia in Dalma-
zia fiorini 10,000.
Rileviamo dai giornali che il celebre tenore
Francesco Mazzoleni, nostro compatriotta, ha di que-
sti giorni confermato la sua fama sulle scene del
teatro Doria di Genova nel cápolavoro del Maestro
Petrella, la Ione.
É escito in luce il l.o numero del da noi giá
annunziato „Bullettino di Archeologia e Storia Dal
mata".
Vittorio Emanuele non é il primo Re di Casa
Savoia che sia morto a Roma e venga sepolto nel-
1' eterna cittá. Vi mori eziandio il 6 ottobre 1819
sul monte Quirinale nella casa del Noviziato dei P. P,
G.G. un avo del defunto, il Re Cario Emmanuele IV,
il quale nel 1802 abdicó la corona in favore di Vit-
torio Emanuele I e nel 1815 essendo stata ristabi-
lita la Compagnia di Gesú ne abbracció 1' istituto. II
regio cadavere del novizio gesuita fu esposto il 9
ottobre 1819 in un' ampia sala della casa suddetta
decorosamente addobata, vestito dell' abito religioso
della Compagnia; il giorno seguente venne trasportato
nella Chiesa di S. Andrea e collocato sopra il feretro
coperto di ricca coltre; in capo stavano le insegne
di religioso ed ai piedi quelle di Re. Fu sepolto nella
chiesa stessa.
La tiazzetta di Palermo scrive che dopo la mor-
te di Vittorio Emmanuele, il Canonico Anzino che
lo aveva confessato, chiese un' udienza a S. Ecc. il
presidente dei Ministri Depretis. Si vuole fosse lato-
re d' un incarico d'oltre tomba da parte del Re de-
funto-
È morto in Grecia, a 77 anni d'età, Demetrio
Bulgaris, uomo di stato di quella nazione.
—
Movimenlo della marina auslro-ongarica.
Bali i mora: arr. 30 dec. bark Luigia P., c.
Perlan da Venezia; — part. 29 dec. bark Benefattore,
c. Pošić per Queenstown. Bona: arr. 14 gen. bark
Comm. Tonello, c. Schmarda da Trieste. Capo fji-
/ a imI: di pass. 9 gen. bark Michele, c. Mtiller da
Bordeaux per Cardiff; — arr. 12 g. bark Isaia, c.
Rismondo da Gloucester — sped. 10 g. bark N. De-
spot, c. Bogić per Alessandria. Cette: arr. 9 g.
brik Ester, c. Car da Londra. Deal: ancorato 14
g. bark IX Dubrovački, c. Goga da Gloucester per
N. York; Amor Fraterno, c. Krelić da Rochester
per N. York. FalmoAitfi arr. 11 g. bark Ma-
ria D., c. Negovetić da Ipswich; 12 g. Dio Fiti, c.
Premuda da N. York; 13 g. Nehaj, c. Marocchino
da N. York; -- part. 11 g. bark Sloboda, c. Gela-
lia per Glasson Dock. FilacSelfia: arr. 29 dec.
III Dubrovački, c. Turčinović da Gloucester; 31 d.
Olga R., c. Korić da Bordeaux. Fortress MOM-
roe: arr. 16 g. bark Sospir, c. Schiavoni da Larne.
draveseiifi: arr. 13 g. bark Imp. Francesco Giu-
seppe I, c. Premuda per N. York, partito 13 g. X
Dubrovački c. Drobac per N. York. Hull: arr. 16 g.
bark Sansone, da N. York. Malta: part. 6 g. bark
Lina c. Benussi per Rochefort; 7 g. brig Elena D.,
c. Dabčević per Costantinopoli. ftfaraiigiia: arr.
13 g. brik Tre fratelli, c. Glasar da Girgenti: —
part. 15 g. brig. Cristoforo R., c. Brozović per Trie-
ste; — sotto carica 15 g. bark S. Costantino ed E
lena, c. Mihajlović per Smirne. Uewcastle: sped.
11 g. bark Madre Maria, c. Suhor per Trieste; 12
g. Superbo, c. Bielić per Fiume. iliewport: part.
11 g. brig. Equo, c. IvanČić per Lussinpiccolo; 9
genn. Catterina Štuk, c. Stuk per Alessandria; —
sped. 10 g. bark Eva, c. Buntielić per Alessandria;
Malaleel, c. Gučić per Alessandria. HJ. York: arr.
16 g. bark Imp. Elisabetta, c. Hreglić da Bremer Ha-
ven; part. 31 d. bark Nane B., c. Zanković per Co-
stantinopoli; sped. 29 d. bark Figlio, c. Rajčić per
Granton; Cibele, c. Premuda per Belfast; 31 d. Ire-
ne, c. Dujmić per Trieste; —sotto carica 29 d. bark
Helgoland, c. ValČić per Salonicco; brig. Enrica, c.
Flamin per Cork; Amata P.. c. Golubović per A-
lessaridria; 2 g. Mattea, c. Martinolić; Dorina, c. Ka-
talinić; Hrabren, c. Fisković, VIII Dubrovački, c.
Marinović per Cork. 3*£i:m>níii: part. 10 g. bark
Nereo O., c. Skopinić per N. York. Fori E.s<is :
part. 24 d. bark Tolomeo, c. Kozulić per Queen
stown. Ctssi'CiisioU'H: arr. 13 g. bark Rebecca, c.
Orhanović da B'iladelfla; Hrvat, c. Car da N.York;
— part. 10 g. bark Padre e Figli, c. Stuk per Lon-
dra; 11 g. I Dubrovački, c. Pendo per Lynn. Bo-
cht'SH'r: part. 11 g. bark Amor Fraterno, c. Kre-
lić per N. York. Salojiicco: arr. 2 g. brik Fac-
tis non verbis, c. Tripković da Píreo; skuner Dio-
ne, c. Martinolić da Marsiglia; 3 g. Tonina II., c.
Nikolić da Sira; Klita, c. L us sin a da Marsiglia; brik
John, c. Glavan, Andrić c. Štrcaj da Orano; part.
24 d. skuner Reu, c. Buntielić per Marsiglia; 27 d.
bark M. Antonio, c. Ivačić; Vesta, c. Bronzan; U-
rano, c. Martinolić per Fochia; 30 d. bark Rut c.
Marelja per Orano; Cattina R., c. Sforzina per Ge-
nova. Shields: part. 14 g. bark Enock, c. Banaz
per Trieste. Tarifa: di pass. 6 g. bark Elena, c.
Marčetić per Havre; 8 g. bark I Neresinotto, c. Mar-
tinolić per Trieste; brik Elpida, c. Crivellari per
Alessandria. Watcrford: arr. 9 g. bark Ezzio,
c. Premuda da N. York. Weymouth: di pass,
bark due Fratelli, c. Kordić per Trieste.
Ultime fiotizie.
A giudizio del „Nord" il discorso della Corona
inglese e nel suo complesso pacifico, ma cionnostante
é tale che i Turchi potrebbero trovarvi motivo a
sperare nelF appoggio della Granbettagna nel caso
venisse protratta la guerra; perció il discorso non
gli sembra favorevole ad un prospero e sollecito ri-
sultato delle trattative di Kasanlik.
Un telegram ma da Londra dei 18 annnnzia
che nella camera dei Lordi Grandville biasimó il
discorso tenuto ai 9 nov. da Beaconsfields che fece
nascer 1' idea essersi 1' Inghilterra decisa a mantenere
una neutralitk armata. Fra le altre cose che rispóse
il ministro inglese sarebbe anche questa che An-
drassy dichiaró in una nota ufficiale la condizionata
neutrality dell' Austria.
La stampa inglese annunzia o ritiene quasi
concordemente che il Gabinetto di Pietroburgo abbia
avvisato in via ufficiosa la Porta che le sue richieste
saranno moderate.
I delegati turchi chiederebbero una sospensione
delle ostilitá per cinque sei giorni.
II „Golos" non incoraggia a sperare la pace
dalle trattative pendenti. Esso si aspetta di udir
gridare contro le esagerate pretese dello Czar non
appena saranno dalla Russia formulate le condizioni.
Annunziano da Costantinopoli aver ricevuto ordine i
giornali turchi di tenere un linguaggio moderato
verso la Russia.
Corre voce a Parigi che D uf aure intenda ab-
bandonare la vita pubblica. Se ció si avverasse
Leone Lay diverrebbe presidente del gabinetto, Bar-
doux avrebbe il portafoglio della giustizia e Wad-
dington cederebbe la direzione degli affari esteri a
Saint-Vallier.
Si annunzia da Buda-Pest che Miletić venne
condannato pór delitto d' alto tradimento a cinque
anni di carcere.
II Reichstag di Berlino venne convocato pei
6 di febbraio.
I Rumeni continuano soli 1' assedio di Vidino
e la bombardano dai dintorni e da Kalafat.
II principe della Serbia dichiaró alia legione
degli studenti di non voler pensare alia pace prima
d' aver ottenuto il possesso di Prizren.
Nostri telegrammi.
Vieilli«), 21. I Russi oceuparono Adria-
nopoli che fu sgombrata dai Turchi e dalla
quale già prima gli Archivi e la Banca Ot-
tomana furono trasferiti alla capitale.
— A Suleiman pascià fu tagliata la ri-
tirata e si trova circondato da preponderanti
forze russe.
— La maggior parte della popolazione di
Dulcigno, che venne presa dai Montenegrini
senza colpo ferire, s'imbarcó per Durazzo e
Costantinopoli. In quest' ultima arrivano in
massa anche i faggitivi da Adrianopoli Per
il timoré del pericolo imminente il Serraglio
si trasferisce a Brussa.
— Le proposte russe sulle condizioni del-
1' armistizio sono state già comunícate ai Ga-
binetti, ma ignorasene tuttora il tenore.
D. Giovanni di Matteo Prodan, imprenditore editore e redattore responsabile. Tipografía di Giovanni Woditzka.
Treća i poglavita zadaća, dokazanje to jest,
da pjesnik Leopardi nije poguban za mladež, naj-
sretnije rauizpane.
Tu se dragostno spli ću govornikove umovanje
i svjedočanstva drugieh, razbor i vlast [ratio et an
ctoritas). Da vidimo najprije svjedočanstva. „P.
„Gandolfi piše, da su lirske pjesme nesretnog srca
„Leopardia zaodjevene sdvojnim i kobnim skepti-
cizmom; a Kafo Fornaciari, da krasni oblici Leo-
„pardîjevih pjesama sakrivaju u sebi nauke sdvojne
,,i kobne", A niemac Scherr isto kaže drugim rie-
čima „lief diese Schwermuth (u Leopardijevieh
„pjesmah) in offenkundige Verzweiflung aus". A sam
govorpik nadomeće (ovdje se nepita, jedali iz svoje
glave?): „On (to jest Leopardi) dvoji o svemu...
„nieče posvema slavu, nieče napredak, nieče napokon
„istu zmgiost ... nieče slobodu, domovinu, ali jih
„obožava i sliedi (liepo!) ... Njegovo pjesničtvo,
„ako smijem reći (Recite slobodno; ta rekli ste ih
„došle dosta krupnieh) jest jako, jest zdravo". U
ime Božje. Sad sam napokon sve razumio podpuno.
Kad je dakle njegovo pjesničtvo jako i zdravo, onda
jest bistro, da nije za mladež pogubno. To ste htjeli
dokazati; tomu ste zaključku došli. Ja se predajem
vezanim rukami ; vi ste slavodobitno sve zadaće
riešili. Jeste li zadovoljan? — Ali ne — Kako? —
Čujte još ovu, kliče govornik (umil in tanta gloria) :
„Da Leopardi nije poguban neizkušanoj mladeži to
„neporičemo". Tako?! Dakle nevaram li se, vi za-
poznajete, da je zbilja Leopardi poguban za neiz-
kušanu mladež? — Eh dakako! — A nehtijaste li
protivno dokazati? — Ovaj divni susret Gattina i
Isusovca poslie duga skroz protivna putovanja, i
ovo njihovo prijateljsko rukovanje, jest, cienim, naj-
bolji dokaz, ne Gattinove, već zemaljske okruglosti.
Nego je Isusovac možda mislio, da je mladež neiz-
kušana, a mladež (mnije govornik) sva je i ter
kako izkušana. Dakle?
Dakle svatko se mora radovati sa Zagrebom
a navlastito sa Hrvatskiem domom, što eto steče u
Gattinu muža kremenjaka, odlučna neprijatelja sva-
koga protuslovlja, koji će ga malo po malo upoznati
sa najizvrstnijim i najrodoljubnijim spisateljima ino-
stranim. Drugi će put, po svoj prilici, besjediti o
Voltaire-u, pa nap red, dok se sva dvorana napuni
krasnieh nacrta. U ovi eh će srećni govornik izliti
plemenita ćućenja duše svoje; zrcalo će biti savršno;
obćinstvo će se u nj ogledati; opazit će se napokon,
H to još treba našoj Hrvatskoj Domovini, eda se
preporodi! 1. V.
-^,.--¡55
Siamo persuasi, verrà letto con piacere
il segnente artieolo che riportiarao per intiero
dali' Eco del IAtórale :
Ai preti đel Litorale.
Pare che i giorni del signor Stremajer, per
quel che riguarda la sua qualità di ministro sopra
gl i affari deü'istruzione e del culto, sieno contati.
Fi ñora, e sia detto senza fargli torto, ci seppe con-
ciliarsi le apparenze cfun uomo che si aggrappa al
portafogli colla tenacitk con cui 1'oštrica si attacca
alio scogiio, e puó darsi benissimo che non si risolva
peranco a scendere dalla sedia curule di ministro
della giustizia; ma quelio che sembra certo si è che,
spinte o sponte, cederá in breve quell'altro seggio
lino.
Prima di partiré peró i| sígnor S>tremajer lascia
ai suoi amministrati, come li chiamano con una mo-
derna eieganza, un ultimo dono, inviso come quello
de'Danal. Alieni come siamo dallo sfoggiare fioretti
rettorici, non rammenteremo qui il costume dei Parti
e le freccie che solevano acoceare nell'atto del bat-
iere in rîtirata; ma il fatto è che in quest'ultima
fase del suo governo ei mise fuori un suo dono ma-
laugurato, cioè il progetto di legge e d'ordinanza
sul raiglioramento in via provvisoria delle congrue
del clero curato.
Lo diciaino un dono inviso, perché la legge
(delle leggi in istato di confezione si puo dire quel
quel che uno vuole senza che il fisco ci abbia nulla
a vedere), invece di rimediare aile strettezze econo-
liiiehe del clero, riconosciute ed ammesse da tutti,
contiene una canzonatura bella e buona; e del ri-
manente rifrigge le proposte ch'erano state fatte
nella passata sessione, contentandosi di peggiorarc
le magagne di quel vecchio disegno. Il concetto fon-
damentale è che le congrue dei curati si debbano
portare fino ad una certa somma minima, varia pei
diversi paesi. La giunterella che nei singoli casi ci
volesse per toccare quel minimo, si dará dal fondo
di Religione, e se questo non basti, si preleverà dal
ricavato di quella „imposta sulle prebende" che fu
ideata ed è in corso all' effetto di estrarre con
una mano dalle saccoccie pretesche quel tanto che
coll'altra mano si vuol dare ai preti; e siccome
anche i frutti délia tassa mentovata sono scarsi al
bisogno, si ricorrerá per ultimo alie finanze dello
stato.
Venendo poi all'attuazione di questi principi,
si vede che tutto lo studio dei fabbricatori della
legge e dell'ordinanza, miró soltanto a rendere illu-
sorie le speranze di soccorso ai curati, e a far si
che dai fremiti della montagna, soprappresa dalle
doglie, esca un minutjssimo topolino. Al qual uopo
: si spiego un ingegno fertilissimo nell' escogitare sec-
: cagini e trappole fiscali, di denuncie, di confessioni
i o fassioni, da farsi, e rifarsi, e correggersi, e da
¡ rinnovarsi ad ogni decennio, con un ricco apparato
¡ di multe a chi non facesse denuncie inappuntabili.
Dunque angherie ai curati, e un ragguardevole au-
mento di lavoro alla inacchina l)urocratica; e poi
mille artifizî, intesi a far comparire più vistosa che
sia possibile la congrua godu ta adesso dai preti, e
di ridurre ai minimi termini l'ajuto che si promette
ai più poveri ; cosicchè, col maneggio di tante fur-
berie, si arriva a questo: che il supplemento alie
congrue in tutfo 1'impero si prevede che arrivera
alla cifra di 970,898 fiorini; dai quali detraendo i
635,436 ricavati dalla tassa sulle prebende, si hanno
a carico del tesoro fiorini 335,436. Dunque trecen-
tomila pocciosi fiorini, sopra un bilancio di quat-
trocento 0 più milioni; e per giunta il ministro, nel
rapporto che va innanzi alla legge, si gloria d'aver
saputo strizzar tanto, che questa somma resta ancora
per un centinajo e mezzo di 1000 fiorini al disotto
di quella ch'era stata provista nel progetto di cin
qu'ançi or sono.
E naturale poi che con questo sfoggio d'arzi-
gogoli, i curati resterranno press'a poco a denti
a8ciutti ; e a volerne una prova, basta por mente
alie congrue che si vorrebbero stabilité nel nostro
Litorale (Istria e Gorizia). Si noti che 1'ordinanza
divide i curati in due catégorie, di tali cioè che
sono parrochi indipendenti, e degli altri che chiama
sussidiarii od ausiliari (Hilfsgeistliche) ; nella quai
seconda categoría fa entrare anche i vicarii, ossia
quei vicecurati che in un dato paesello hanno pres-
sochè tutti gli officî e i pesi d'un párroco, senz'a-
verne il titolo. Messa questa distinzione, è detto che
nelle città e borgate d'oltre 2000 abitanti e nei
„luoghi di cura" i parrochi dovranno toccare almeno
700 fiorini, e 300 i preti ausiliari; e in tutti gli altri
luoghi i parrochi 500, c 250 i vicecurati o preti
ausiliari.
Ma non avevamo ragione di dire che questa è
una pretta canzonatura? Ci vuole difatti unamutria
invetriata a dire a un povero vicecurato: Se tra
emolnmenti fissi ed incerti e se tra ugioli e baru-
gioli riesci a beccare in un anno dugento cinquanta
fiorini, ne hai d'avanzo, e devi lasciare ogni spe-
ranza di buscar un soldo d'ajuto. Perche noi adesso
stiamo migliorando le congrue, ma tu devi sapere
che verbesserte Congrue, ossia congrua migliorata, è
quella appunto che ti frutta questi 250 fiorini rognosi,
V. A. Gli è ben vero che il più sciatto lacchè e
1' ultimo usciere dei nostri ufficî non si conterebbe
di questa miseria; ma ricóidati che tu sei prete, e
devi avere dicatti se, a un paria corne tu sei, la so-
cietà butta un osso da rodere, e se nel cervello ti
frullasse la pretesa d'essere trattato colle lautezze
che gode uno staffiere, forbiti la bocca.
Se non che è meglio finir qui perché non ci
avvenga di dire qualclie verità un po' troppo friz-
zante. E non ci mancherà occasione di tornare su
questo argomento; limitandoci intanto a dire che,
secondo tutte le probabità, la maggioranza della
Camera non farà buon viso alla sconciatura descritta
testé e che, giusta fondata speranza che se n'ha, il
presente ministro del culto (che razza di culto sia
questo?) non tarderà molto a far le valigie.
DoplSl.
Iz Okolice Spljetske, dne 3 veljače.
Srdačno Vam zahvaljujemo, Gospodine Uredniče,
Što u Vašoj pomladjenoj „Katoličkoj Dalmaciji" onako
dično i temeljito pretresoste vladinu osnovu o kon
grui katoličkoga dušobrižnictva u Dalmaciji.
Nu molimo Vas da i na ove dvie točke, koje
ćemo navesti, prizovnete svu pažnju gosp. naših za
stupnika na Carevinskom vieću, koji ne mogu u o
vom poslu na drugo nego na vaše se samo mnenje
osvrćati, budući ,,K. D." jedino ovlaštena svoju pro-
govoriti na ime cieloga kat. dal. svećenstva, budući
„K. D." sada omiljelo njihovo glasilo.
Tko je i malo vješt premještanju sa župa na-
ših dušobrižnika, dalečini naših župa, i oskudici pu-
te va, imao je prilike sažaliti bicdna misnika da mu
se kadgod s jednoga kraja Biskupije na drugi valja
premještati o svom trošku. Drugi javni poslovači pu
tuju o vladinu trošku, kada sami nisu promjenu zai-
skali, ili nisu smanjega na višji stepen promaknuti,
nu sam misnik koj je prije u jednom kraju Bisku-
pije služio kao župski opravitelj mora da o svom
trošku putuje, pak mu bila i tcžka promjena, u drugu
udaljenu župu, da ondje služi kao žup. pomoćnik,
oprav. župe, ili mjesto-župnik.
Druga je opet žalost po misnika. Na 1 sječnja,
na primjer, predao ured svoje župe misniku koj ga
je došao izmieniti, podpisao predatni zapisnik i svoju
službu ondje dovršio. On je odredjen na drugi kraj
Biskupije u brdu a bez putova putovat mu je u
zimi, snieg prekrio planine, zagrnuo klance, te ne
može kadgod, nećeli da se ubatali ili zaglavi u putu,
za 15-20 dana u župu. Kad stigne javi Nadžupniku
da-d»¿j? i predsjedati predaji župe, jer neraogao na-
pred mu ureči dneva s nestalnosti vremena, da nad-
župnik i on dušobrižnik ne odaleči se; te u putovanju,
predavanju i primanju župe prodje malne cio mjesec
sječanj. Javi se naredbeničtvu da je dotičnik na 1
sječnja predao svoju prvašnju župu a na 24 primio
novu. Naredbeničtvo to dojavi NamjestuiČtvu a ono
zaustavi dotičniku prvašnju plaću na 1 Sječuja kad
je predao župu, i odredi mu, kadgod nakon pet mje-
seca novu plaću od dneva 24 kada je učinjen ze-
pisnik predaje nove župe. I po taj način Župnik iz-
gubio blizu mjesec dana plaće i putavao tako trudno
i daleko o svom trosku, zdravlje poremetio, evoje
pokučtvo ubatalio.
Vidite gosp. Uredniče, da ovako stanje naših
župnika jest odveć žalostno, te kada bi se i ovaj
posao pravednije uredio, nebi se ništa dušobnižni-
kom nadodalo, nego što pravica za njih iziskuje,; a
nijedan zastupnik dalmatinski koj će u poslu kon
grue na Carevinskom vieću progovoriti, nebi imao
izgubit s vida ovaj administrativni beteg, koj toliko
muke i gubitka staje župno svećenstvo.
Gospodine Uredniče, srčeno napred na zauzetoj
stazi, s pravicom i budućnost je za vas.
Šolta, 29 gennaio.
Siamo lieti di poter annunziare, che venne isti-
tuita anehe a Villa Supariore di quest' isola la seuo-
la pubblica popolare, reelamata da tanti anni, e del-
la quale si sentiva urgente il bisogno.
Per poter rilevare il grande entusiamo, che por-
ti) fra la popolazione della detta Villa, questa istitu
zione, bisognerebbe stendere una lunga ed accurata
relazione; ma basti accennare al grande e commo
vente spettacolo, che si ammirč il giorno, in cui per
la prima volta i fanciulli, guidati dal loro novello
maestro, vennero in chiesa per assistere alia solen-
ne sacra funzione, tenuta per festeggiare 1' apertura
della scuola.
L' alba del giorno destinato per tale solennitk,
venne salutata dal tuono lungamente protratio di
mortaretti; disponendo cosi gli animi ad un' insolita
e non comune letizia. Benche fosse giorno dedicato
al lavoro, nulladimeno la popolazione tutta accorse
in chiesa per assistere alia fešta ecclesiastica, stabi-
lita unicamente per questa circostanza.
II m. r. Curato celebro la s. Messa, seguita
dal canto del Veni creator e coll' esposizione del Ve-
nerabile. Dopo 1! Evangelo il Curato indirizzč pre-
ziose parole al popolo devoto e fedele, che ascolta-
va con religiosa attenzione le sacre parole, tutte sa-
lutari ammonimenti e santi consigli; intesi ad inco-
raggiare i fanciulli nella difficile palestra degli studi,
onde un giorno divengano utili alia chiesa, a se stes-
si, alle proprie famiglie, alia patria ed alia society.
Questa giornata per la popolazione di Villa Su-
periore resterk sempre di un carissimo ed indimenti-
cabile ricordo.
Ci sia permesso, in quest' incontro di porgere
i piu caldi ringraziamenti alle superiori Autoritd
scolastiche, per un si segnalato beneficio accordato
a questa popolazione, che solleva al Cielo per loro
le piu ferventi preci.
Infine ci corre 1' obbligo di esternare pubblica-
mente la nostra riconoscenza all' egregio sig. maestro
Francesco Hranuelli, il quale ael breve spazio di un
mese non ancora compiuto, dacchč si trova fra noi,
seppe cattivarsi 1' affetto e la stima dell' intiera po-
polazione, nonehč tutto 1' amore dei fanciulli. Valga-
no questi pochi cenni ad animarlo a progredire sem-
pre pifi con zelo e costanza nell' adempimento della
sua nobile e grande missione. .«...
Kotišina, u oči Save Posvetitelja.
Slišite i radujte se narodi, od Donje Luke do
Dubinice, i vi svi koliko vas je od Bub njavice do
Karakašice, pa od Prosjeka do Baćinskoga blata;
eto pade vam u krilo novi apoatol. Taj nosi moral-
nost i slobodu. Nije vam to klerikalni moral, saču-
vaj Bože! koji zasljepljuje vas i djecu vašu, po
staroj skuli popovskoj i fratarskoj: to je moral
gradjanska, moral nezavisna, moral ženska. A slo-
boda? sloboda vam je njegova zlatokrila, zlatokljuna,
sloboda je srpska ta, koja idje na pripašu.
Ako mu ga želite znati, pravo vam je prezime
mladomu apostolu: Doktor (skinite kapu?) Doktur
Pavlović-Lučić-Vodopić od Popovskoga plemena Ja-
blanovića-Nemanjića-Dukagjini, a bunjevačko mu je
krstno ime Laurentije: nasljednik p. Ivana Pavlo-
vica-Lučića Vikara biskupa Kotorskoga i njegovih
libara: p. Štipana biskupa Kotorskoga i njegovih
novaca; tc napokon sunasljednik Štipana današnjega
provikara Makarskoga. Pravi pravcati slobodnjak
srbin.
Ako želite znati što uprav hoće taj, red mi
je kazat Vam, da hoće moralu slobodni!; da brani
suložničtvo (čekajte ne začipajte ušiju) da brani
pravo svačije, neka čini tko što voli, samo ako se
zna na vrieme pogrčen uteći sgodnu dvokatu. Na
stranu popovi, doktur Lovre je tu!
Ako me pitate, što ga je zasrbilo ? Sam će vam
on odgovoriti: zasrbilo* ga da ovo Primorje postane
Srpsko, jer je ovo djedovina prava pravcata (ne
smijte se!) praunuka Nemanjina, njega Dr. Lovre
Neraanja Dukagjini itd. Zasrbilo ga, što je ova ob-
ćina hrvatska, čitaonica hrvatska, puk hrvatski, sve
hrvatsko do pileta. On — uz desne pomoćnike Bepa
i Stefana — hoće pa hoće da ovo sve posrbi, i
>
Dodatak Br. 29.
ove con adatte istruzioni spezzó il pane della divina
parola a quelle crescenti intelligenze, predi sponendo
altre alia confessione, altre al grande Sacramento
deü' Eucaristía. Egli non conobbe nè fatica nè osta-
coli quando si trattava per il bene spirituale del
Sroprio simile, ma raddoppió le prestazioni coll'an-are in quaicuno de' villaggi più vicini. che per la
frange mancanza de' aacerdoti che si ha in questa íiocesi diffettano del proprio Curato, e tenne colà
le fanzione deíla settimana santa non solo, ma vi
predicó, e stette tutto il giorno ad ascoltare le con
fessioni di que' fedeli, tuttochè la sera stessa lo at-
tendesse a Perasto l'impegno del discorso per le 40
ore del!' esposizione del Venerabile. Questo degno
religioso, che si mérita ogni encomio, quest'oggi ci
lascia per far ritorno al suo monastero, ove lo ac-
compagnano la generale stima e gratitudine di questi
cittadini, che restaño colla speranza di riudirlo ancora
qualch' altra fiata, invocandogli dal Signore il meri-
tato guiderdone per le sostenute latiche. — y —
RAZLIČITE VIESTL
lz Dubrovačkoga, prvih travnja:
Radujemo se od srdca napređku „Katoličke
Dalmacije", koja je eto skupila pod svoje^ sokolovsko
krilo gotovo sve naše svećenstvo i učitelj stvo, po
čem nam se je nadati stalnomu slavodobiću! Nemam
Vam šta da javim nego samo to, da se je prosuo
glas, ako se do malo nerazdieli podpora *) da će
presvietli naši dalmatinski Biskupi jednodušno uteći
se Ministarstvu u Beču, buduć da težko^ će mnogi
proći na ovako jadnu godinu. To nas veseli, i žudimo
da se svar obistini.
Jedan Župnik.
La Luogotenenza, invocando 1' assistenza della
Giunta provinciale, dispose recentemente, che ogni
guardaboschi abbia a disporre, in luogo riparato ed
inaccessibile al bestiame, un piccolo semenzajo, affatto
primitivo, di piante forestall, e ció senz'alcun sus-
sidïo, se non in caso fosse necessario, verso gratuito
dono di sementi forestall
Došo je u Spljet s kukurozom, pšenicom i raži,
engleski parobrod Comunduros.
Interessati pubblichiamo quanto segue:
Nel giorno della morte della nobile signora
Maria de Parraa-Lavezzola vedova Salghotti, la fa-
miglia della pia signora, che'era anche pietosa vi
sitatrice dell'asilo, elargi l'importo di fiorini venti a
vantaggio dei teneri ricoverati del patrio asilo di
cariti per l'infanzia.
La direzione del pio istituto porge i piu sin-
c«ri ringraziamenti.
Pa da mučimo! Čujte! U Boki Kotorskoj sve-
ćenstvu uzgojenu u Rimu Vlada neka nikakve pri-
pomoći, al za one „pravoslavne", kojima se medjer
sudi po drugim zakonima, u sličnim slučajima tako
ne biva. Tu nema vele „pravoslavni" episkop u
Boki Kotorskoj dobio je od naše Vlade da može
redit petericu svojih crkovnjaka, što imaju valjda
tu prednost da su izobraženiji i Austriji odaniji, jer
su učili četiri godine u Crnoj gori! Uz takove okol-
nosti hajde »e ti čudi ako čuješ da katolicim u Boki
sve to gore: skoro polovicu župa bez župnika!
II ministro di giustizia ha nominato l'aggiunto
di giudizio distrettuale in Sebenico, Alessandro Bres-
san, a giudice distrettuale per Stagno e l'ufficiale
degli ailici d'ordine presso il Tribunale d'appello
i« Zara, Pieiro Donati, a capo degli ulficii d'ordine
presso il Tribunale di Circolo in Cattaro.
Imenovani su u Bosni-Hercegovini za nadcestare:
MonČilović ilugen u Priedoru, Klaić Franjo u Bi-
haću, Klaić Ilija u Novom, Dragutin Tochauner u
Efusovači, Hugo Ztihrer u Kiseljaku, Sebastian Rapp
u Tarcinu, Toma Volažik u Mokrom, Ljudevit Jun-
f virth u Rogatici,: Tomsche Eduard u Berbiru, eubach Bernard u Banjaluci, Polik Anton u Te-
Snju, Kravaček Franjo u Župcu, Kundrić Mate u
kivnu, Lorbek Ivan u Travniku, Nirschy Stefan u
konjici, Destefani Ferdo u Mostaru i Abdulkader
Topčibašić u Dolnjoj Tuzli.
*) Eto govore da je prispjela. Ur.
II giorno 4 aprile corr. fu eletta la nuova Am-
ministrazione comunale di Lastua, composta dei sigg.
Antonio q.m Giovanni Matković podestà, Nicoló q.m
Vito Nikolić, Giorgio q.m Trifone Stipčevič, Giuseppe
Nikolić ed Elia Gasparini — assessori.
Doznajemo s radošću od vjerodostojna izvora,
da su se posli o crkvi na Orebićima dobro napokon
uputili te se je nadat do mala povoljnu riešenju
ovog vječnog pitanja.
A Spalato si è stabilita una società per la
produzione di ghiaccio artificíale, sotto la presidenza
del sig. Kovaćević. Si dice che potranno essere
prodotti da 2000 kilogrammi di ghiaccio all'ora.
0 postanku hrvatskog grba. Donosi Vienac
sliedeću pričicu: „Kralj Držislav bio se zaratio
s mletačkim duždem Urseolom (oko g. 990) nu
bude u borbi uhvaćen. Dužd je negdje dočuo, daje
hrvatski kralj vještak u igri saha, pa mu je s toga
obećao pustit ga na slobodu, ako njega, koji je i
sam bio znamenit šahista u tri igre redomice
pobiedi. To se i zbude. Držislav na uspomenu oslo-
bodjenja svoga uze šah za svoj grb, — pa tako
ostade „šah" grbom hrvatskim do danas." — Vienac
neveli ništa, odkud je tu pričicu izvadio, — da li
je stara ili je morda izum kojega današnjega grbo-
slovca?
Al 31 marzo passato, gli abitanti di Roma
ascendevano a 303.383 compresi 8534 militari.
Se la popolazione è sensibilmente aurnentata a
dismisura crebbe anche il numero dei morti. Difatti
nel trimestre passato se ne ebbero 2520, cioè 1000
morti più del trimestre corrispondente dell'anno pre-
cedente, ció si deve pero attribuire anche agli ecces-
sivi rigori della passata stagione invernale. •
Vidjeli smo u prošastom broju koliko je raz-
dielilo na svake akciju „Hrvatsko brodarsko družtvo",
dočim naše Pelješko i dubrovačko pomorsko družtvo
nedadoše nikakve dobiti za g. 1879, usljed slabih
posala.
I cappellani militari. — Tutte le Potenze
d'Europa, ad eccezione della Francia e dell'Italia,
riconoscono la utilità dei Cappellani militari, e li
favoriscono, come lo prova la segnente statistica,
che togliamo dalla Settimana Religiosa di Grenoble :
La Spagna. che ha un esercito di 180.000 uo-
mini, consacra pei cappellani militari 378,000 franchi.
L'Austria, per un esercito di 280.000 uomini,
450,000 franchi.
La Russia, per un esercito di 798,000 uomini,
760,000 franchi.
La Germania, per un esercito di 401,679 uo-
mini, 880,000 franchi.
L'Inghilterra, per un esercito di 312,000 uo-
mini, 1,268,550 franchi.
La Francia, per un esercito di 460,000 uomini,
non dava che 87,000 franchi. Oggi esaa ha aboliti
i suoi cappellani militari, come se nella Repubblica
il soldato francese non abbia bisogno di Dio, come
il soldato italiano sotto il neo-regno d'Italia.
Bismark o pravopisu. Uslied naprednoga nasto-
janja njemačkih profesora, da se njemački pravopis
ujednostruči i popravi, počeli ,«u i mnogi činovnici, grihvaćati novi pravopis. Nu proti tomu ustade iismark, te izda naredbu, kojom strogo zabranjuje
svaku novotariju pravopisnu u službi, dokle se služ-
beno nedozvoli, te prieti i disciplinarnim kaznam
onim, koji bi bili oporni. Evo gle! Veliki ljudi ne-
trpe ništa uza se, što im nije po ćudi — pa ni
pravopisa.
L ordine di S. Benedetto. In una lettera da
Montecassino, 2 corrente, pubblicata dali' Osservatore
Romano, leggiamo:
L' Ordine Benedettino ebbe un gran numero di
Santi, Papi, Sovrani, Cardinali, Vescovi ecc. Eccone
un elenco approssimativo:
40 Papi, 200 cardinali, 50 patriarchi, 1600
Arcivescovi, 4600 vescovi, 4 imperatori, 12 impera-
trici, 41 regine e 3600 Santi canonizzati.
L' Annalista Ecclesiastico Spondano dice che
1'Ordine ebbe 223 figliuoli di re e d'imperatori ed
enumera 37,000 monasteri. II Buccellini nel suo
Menologio Benedettino dice che al Concilio di BaBilea
se ne contarono 82,741. Queste citre sono certamente
moho inesatte, ma danno modo di farsi un' idea dello
sviluppo e dello splendore raggiunti da questo cele-
berrimo ed Ínclito Ordine. Esso fu stipite degli Or-
dini Camaldolese, Vallombrosano, Certosino, Cister-
cense, Olivetano, di Gramont e del Celestini. Questi
due ultimi furono per gravi ragioni soppressi.
I martiri della fede. — Nel 1878 morirono per
la fede 85 missionari. I due Ordini che diedero
maggior contingente di questi martiri sono la Coin-
gnia di Gesú e la Societá dei preti delle Missioni
estere. Seguono la Congregazione dello Spirito Santo,
i Lazzaristi, gli Agostiniani della Assunta, i Sulpi
ziani, i Maristi, i Missionari di Algeri e i preti della
Misericordia. Questo necrologio é compilato dal Se
minario delle Missioni estere. Di questi 85 yaissionari
29 sono francesi. I valorosi apostoli del vangelo re-
gistrad in questo fúnebre elenco morirono in Ciña,
nel Giappone, nell' India e nella Cocincina, nell'A-
frica e nell'America.
Prima comunione delV Arciducliessa Maria Va
leria. — Il Vaterland scrive : Domenica in albis
nella cappella dedicata a S. Giuseppe nel palazzo
imperiale a Vienna riceveva per la prima volta il
Divin Redentore nella sacra ostia l'Arciduchessa
Maria Valeria dalle mani del Vescovo Ronay. As-
sieme ad Essa si comunicarono pure S. M. l'Impe-
ratore e l'Impératrice, di Lei augusti genitori. Avanti
l'Altare erano stati posti tre inginocchiatoj quello
di mezzo per l'Augusta Principessa, a destra per
l'Imperatrice, a sinistra per l'Imperatore. S. E. il
Vescovo Ronay, il quale ha impartito finora l'istru -
zione religiosa ail' Arciduchessa, pronunzio in questa
occasione uno stupendo discorso, il quale commosse
non soltanto Lei ma tutti gli astanti aile lagrime.
Dopo la funzione il parroco dell' i. r. Corte, il Pre
lato Maker celebro la S, Messa alla quale assistette
l'Augusta Coppia imperiale assieme alla figlia.
La ferrovia del Vesuvio. — II Vesuvio ha la
sua ferrovia. Essa é quasi finita ed in breve verrá
inaugurata. Arriva sino al cratere. La staziane é
innalzata su d'una piattaforma che domina il golfo
di Napoli. Dal suo centro si dipartono le due vie
verso il cratere con una pendenza vertiginosa. Le
'vie sono ambedue formate da una immensa trave di
legno rettangolare di 900 metri, composta di pezjsi
incastrati gli uni negli altri, sulla quale é situata la
rotaia che sale sino al vertice. A destra e a sinistra
sono delle pulegge sulle quali strisciano le gomene.
I vagoni sono due: Vesuvio ed Etna, e si compon -
gono di due compartimenti, ognuno dei quali capace
di sei persone. La strada essendo doppia, ciascun
vagone ha la sua e l'uno sale quando l'altro di-
scende. La pendenza comincia con 40 gradi, aumenta
di poi a 50, quindi a 63 e continua a 50 fino alia
sommitá. La durata del tragitto sará di circa sette
ad otto minuti. Potranno dunque le partenze avve-
nire ogni 10 minuti.
Un altro taglio d'istmo. — Mentre il Lesseps
sta cercando d'uniré con un canale i due mari se-
parati dali'istmo di Panama, un ingegnere russO si
occupa di uniré del pari due altri mari, assai piú
piccoli: quello d'Azof e il Caspio. Questo progetto
fu ideato piú d'una volta da Pietro il Grande; ma
gli ostacoli naturali ne avevano sempre ritardata l'e-
secuzione. L' impossibilita di alimentare il canale
rendeva quel progetto difficile.
L'ingegnere russo Daniloff spera di risolvere
il problema sviando le acque dei fiumi Malka e
Terek, che seguirebbero il letto del fiume Manyhoch,
il quale, alia sua volta, sarebbe unito da una parte
al Don con un canale di 340 chilometri, edairjftra
al Volga con un canale di 370 chilometri.
Na znanje.
Imaju na prodaju ili za najam neke zemlje
s kućom, štalom, vrtlom ifgustiernom u mjestu kod
Zadra zvanu Cererija. Tko bi se htio okoristit toek
se obrati za dalje ubaviesti k gosp. Negovetiću, na
„Piazzetta Marina".
Movimeiilo della marina auslro-ungarica.
Anversa : a. 2 ap. Giovanni, Radovani. A-scension: a. Michele, Müller. Bona: a. 30 mar.
Volunteer, Merlato; p. 26 mar. Marino, Valöid, Fi
ladelfia. Bordeaux: a. 3 ap. Lino, Bus/mié. Ca-giiari: a. 3 ap. Di ago G., Galovió. Cette: p. 1
ap. Pellegrino, Novak, Galatz. Ctorea: p. 19 mar.
Vajale, Bielovuöiö, Marsiglia. Havre: a. 1 ap.jArc.
Rodolfo, Ragusin; Draga D., BakarÖid; PhisoüljKo-
sulié; Blandina P., Soié. Marsiglia: a. 4 ap. Elee,
2. j Dalmaciji Br. 46.
U sijed blagdana list izlazi danas
prepolovljen.
Zadar, 29 lipnja.
Da tko sintetično prikupi sve ono što se
ovo zadnjih doba sbiva u cieloj našoj domo-
vini, da prouči onu nit koja se prepliće kroz
ove dogadjaje, te omjeri naš današnji položaj ;
nebi se doisto imao čemu radovati. Mnogi
slučaj dokazao nam je, kako jedan može biti
vriedan strukovnjak a odveć slab političar,
kako se može biti zaslužan Mecenat, a opet
zagovarati neku nesretnu politiku, koja iz te-
melja podkapa narodnu zgradu; i kako čovjek
kad se preko svoje saviesti uprti u neke ne-
volje, lako da svoj značaj žrtvuje.
Naš je današnji položaj, navlas u Hrvat-
skoj, usred neke nesretne i nesviestne politike,
odveć čudan. Tamo o nagodbi sa Magjari, i
današnjoj narodnoj stranki u većini, koja je
i Vladina stranka, tako se Čudne pjesme pje-
vaju, da svakoga poštenog Hrvata rumenilo
oblije, te pita: gdje je staro hrvatsko po-
štenje ?
Neka malodušnost i neznačajnost zavla-
dala, da je uprav zdvojiti o položaju Hrvat-
ske. Ugarski Budim, ta razbludna Kapua
hrvatskih zastupnika, činio im zaboraviti
najhitnije interese i ponos njihove pokrajine.
Današnji položaj i dogodjaji, što se u Hrvat-
skoj sbivaju, neće doisto u poviesti spominjati
najdičniju nje dobu. Medjutim cio hrvatski
narod od Dunaja do jadranskih obala upire uči
u ljude koji sada ravnaju političkim kormilom
u banovini, a ti ljudi po njihovu ponašanju,
doisto ce dobiti od naroda zasluženu na-
gradu.
I najmanji uštrb koji se voljno doprinosi
narodnomu interesu, to je veleizđajnički zločin,
a sud narodni treba da ga kazni, pa taj
Čovjek liepo imao i velikih zasluga napram
narodu.
Hrvatski velikaši i dostojanstvenici, Vami
je čuvati i braniti ponos i prava vaše po-
krajine. Dosad mi ostali Hrvati gledali smo
nekom simpatijom i počitanjem na vašu zemlju;
sad nemojte da vaše neopravdano postupanje
u nami uzbudi neko nepouzdanje, nemojte da
vaša zemlja izgubi onaj ugled, što ga je
dosad imala kod svoje braće, te u velikih
narodnih pitanjih da nebuđete od ostalih Hr-
vata smatrani ko ljudi najmanjom sumnjičavi
i šaremetni.
Dalmacija, uz sve svoje potrebice i ne-
voljice, opet nije na najgorem položaju; pače,
kako danas stvari postoje, hrvatska misao
od nje ima očikati svoj spas, ona najodlučnije
u ovom poslu može uplivati. Pa uz svu tvr-
doglavost Niemaca, kojim se hoće da sve po-
niemče, uz svu bahatost Arpadovih sinova,
koji bi htjeli da sve skuče pod Magjar or-
szag, uz težnje ulatnog talijanca, koji bi htio
da, po običaju, jagmi, kida; uz srbsko idealno
historičko pravo o Dušanovu carstvu, te bi
htjelo da i Kinu posrbi; opet dalmatinski
hrvati, pregnu li voljom, mogu mnogu preprie-
čiti. Ama nevarajmo se: kažimo odprto sva-
komu što smo i što hoćemo ; hrvatska misao
netreba da već provire kroz neke oportunitete,
red ju je ustožiti, a na Čvrstu i nepomičnu
temelju, do konkretnosti ju svesti, a da se oba
nju lomi svaka protivna sila, odkle mu drago
došla. Jer popusti malo ovomu, malo onomu;
obziri se sad na desno sad na lievu, ostat
ćeš uvjek u neizvjestnosti, a tvoje težnje
smjernim željam. I.
Pogled po svietu.
Wiener Zeitung priobćila je na 23 tek.
pismo carevom rukom pisano, u kojem N. V.
Čestita knezu — nadbiskupu u Gorici, Groll-
mayeru,jer mu Bog dao da navršuje dvadeset
i petu godinu biskupovanja.
U kakvom su stadiju sada posli preko
Velebita, neka služi za žalostili dokaz brzo-
javka od 24 iz Zagreba, koja nam donosi, da
je Ban prostio Saboru Szaparvevu izjavu, koja
kaže: spravan sam zatvorit novootvoreni tečaj
magjarskoga jezika kod Ravnateljstva financa,
netom bude ustanovljena na sveučilištu katedra
za magjarski jezik \ Ovu je izjavu hrvatski
ban pročitao kao radostiju viest i kao takovu
Sabor velikom većinom primio na znanje!!
„Parlamentar" doznaje da je na 18 o. m.
ustavovjerni ministar barun Horst posle mi-
nistarstva domobranstva izručio ministru pred-
sjedniku Taaffeu.- Zdravlje da nikako nedo-
pušta gospodinu generalu vodit dalje posle,
te je grofu Taaffeu trebalo preuzeti upravu
ministarstva domobranstva, dok popuni kabi-
net. Kako se kabinet ima popuniti, da se ništa
pouzdana nezna. Ali to se zna, da se i mi-
nistar barun Korb-Weidenheim sprema na od-
stup, kao i to, da se ministar financa barun
Kriegsau, koji je na dopustu, nikako nekani
vratiti na svoje mjesto. I Stremajr da čeiz-
stupiti iz ministarstva, te će trebati imenovati
Četiri pet novih ministara.
„Vaterland" kaže, da će se ministarstvo
opet popuniti umjerenim ustavovjernim ele-
mentim, da se značaj kabineta nepromieni. Po
najnovijim vještim gorispomenuti su ministri
jurvevodstupili i nasliednici im imenovani.
Oeski sabor počeo je razpravu o preinaci
izbornoga reda. Odbor je imao predložiti, da
se preko vladine osnove predje na dnevni red,
a taj će predlog, ako se veleposjednički za-
stupnici možda u zadnji čas neodluče za
njezinu razpravu, biti bezdvojbe primljen.
Nu čini as, da se u Češkim krugovim nenadaju
ničemu povoljnomu, jer „Politik" i „Nar.
Listyi4 zahtjevaju neka vlada razpusti sabor
Upravno povjerenstvo za Bosnu kod za-
jedničkog ministarstva u Beču bilo je ukinuto,
ovih dana, a posli povjereni zajedničkomu mi-
nistarstvu financa, u kojem će se zato ustro-
jit posebni odsjek za posle bosansko-hrcego-
vačke.
U Rimu su bili nazad dana obćinski iz
bori. Katolici su održali sjajnu pobjedu proti
mntikašam što su talijanskoj vladi na raspo-
loživost.
U berlinskom Saboru nastavljaju razpra-
vu vrhu predloženih crkveno-političkih zakona
s polovičnim uspjehom. Neki su paragrafi sasma
odbačeni, neki primljeni, a neki ublaženi; te
bi svakako zakon imao steć, konačno, ne naj-
nepovoljniju formu.
Brzojavljaju iz Versalje u Francuskoj, da
je na 24 tekućega odstupio cio ured onog dr-
žavnog odvjetništva, volio nego pristat na de-
krete od 29 ožujka, naperene proti ređovim
katoličke crkve.
Arbanasi, kako piše „Havas", opet su se
počeli oglasivat. Oni su očitovali žicom ber-
linskoj konferenci, da neće nipošto pristat
na odluke koje ciepaju njihovu domovinu, niti
da su skloni skučit vrat pod tudju vlast. Ar-
banasi mole zatim punovlastnike u Berlinu,
nek promisle prije, pa odluče, a da će im
Arbanija ostat veoma harna, ako tako urede
stvari, da se nedodje do krvi.
Dopisi.
Spljet, 21 lipnja.
Jučer u najboljem redu bi u ovom hrvatskom
gradu obavljena tisuenica uvedene glagoliee u službu
božiju. Divno je bilo vidjeti kojom je radošću naš
narod prisustvovao crkvenoj svečanosti. Naši rodo-
ljubni Franjevci na Dobrome oduševljenjem — kojim
su se vazda odlikovali za sve što je po narod dično
i koristno nakitiše izvanredno svoju crkvu. Ve-
ličanstven nadpis čitao se je nad velikim vratima,
nakićenim zelenilom i zastavam, u pohvalu S.
Rimske Stolice i slavljanskih Apostola Cirila i Me-
thoda U devet sati iz jutra, praćena narodnom
glasbom, pod našom dičnom hrvatskom zastavom,
velika povorka gradjana svake ruke uputi se iz pro-
storija Napredka preko obale k crkvi. Svakomu
pade u oko, s kakvim ponosom išao je na čelu uz
druge prvake dični starina naš plemić Mihovio
Tartalja — što njemu budi na čast i diku, a ple-
mićkoj ruki i njegovim potomcima na izgled —
Množi ja naroda jur bijaše se sgrnula u crkvu i oko
nje. Pred crkvom prvaci narodne Čitaonice i Na
predka dočekaše Presvietloga našeg Biskupa, koji,
imajuć uz bok preč. kanonika Devića, Vale i Zu-
liana, svi obučeni u svetčanom odjelu, udje u crkvu
uz davorije narodne glasbe. Svakomu na licu sjalo
neko izvanredno veselje. Preč. Kanonik Velikoga
Varoša Župnik D. Ante Vušković glagoljski započme
S. Misu a djaci našega Sjeminišta, ova tvrda nada
crkve i domovine, glagoljski vješto glasbeno izpje-
vaše. Pres. Biskup na svršetku udieli blagoslov gla •
goljski, a Djakon Mise glagolski pročita S. Proštenje.
Zatim Poštov. G. Bariša Grgić držao prigodni liepi
govor. Njemu budi na čast, da je onako vješto znao
iztaknuti djelovanje S. Braće kod našega naroda;
narodnju ljubav preko tisuću godina, najškoli u ovoj
Biskupiji, napram glagoljici, a nada sve brižljivost
Sv. Rimske Stolice, da ovaj dragulj od svakoga na-
padanja uzčuva preko toliko vjekova našemu narodu.
Svečanost crkvena dovrši su Tebe Boga hvalimo,
s dotičnim molitvama i s blagoslovom Presvetoga
Svetotajstva podieljenim od Pres. Biskupa. Sve bi
izpjevano glagoljicom. Pod večer svirala je glasba
na obali, i pred dvorom Presv. Biskupa sa oduše-
vljenim Živio! uz neizmjerni broj pučanstva. —Na
rode, nezaboravi da tvoj Biskup i tvoje sveštenstvo
uza te je vazda kad je do tvojeg pravog blagostanja,
naći ćeš jih vazda na braniku za te i za tvoje sve-
tinje, bude li do potrebe: čuvaj postojano što ti
pradjedovi ostaviše u baštinstvo kao sveti amanet
— vjeru — a uz vjeru privrženost i odanost S. Sto-
lici Rimskoj. Dobro usadi u pamet i u srdce dana-
šnju svečanost; i onako kako si činom pokazao
mnogobrojno učestvujući svetoj božijoj službi, da
ljubiš ovu tvoju svetinju, tako u naprieda vazda —
sustopice sliedeć tvoje dične hrvatske predje — od-
važno koračaj pod križem i hrvatskom zastavom na
obranu tvoje Vjere i Domovine.
Hagusa, 22 giugno.
Una parola, sulle nostre scuole, suggerita da
patrio ajfetto.
La scuola dev' essere il tempio della sapienza
e della morale, 1' istruttore ne dev' essere il sacer-
dote. Nella scuola deve aleggiare un' aura di gravitk
e di decoro. A ragione il celebre C. Cantu diceva :
„Fra i maggiori benefattori va contato chi istruisce
nelle scuole, principalrnente primarie vero pro-
gresso essendo il prepanare una generazione migliore
della nostra". Ma obime! la gioventu ai giorni nostri
o tradita, 1' istruzione ć guasta! purtroppo, in molti
luogi, i profanatori si aggirano pel luogo santo, traf-
iicando 1' errore e la menzogna, e propinando alia
gioventu lento veleno per sacrificarla poscia sull'al-
tare del vizio!
Noi vediamo infatti uscire dalle famiglie gio-
vanetti modesti e bene educati, e dopo aver fre-
quentato poehi anni le nostre scuole divenire irreli-
giosi, immorali... — E perehe si gran dispendio di
forze morali irequentando luoghi ove dovrebber anzi
acquistare maggior vigoria ?... — Egli e, risponder6
col sullodato Cantu, „perehe ali' allievo non basta il
cibo del corpo e dell' intelletto; bisogna farne un
uomo; e 1' uomo e un essere intelligente e morale.
Le scuole che non si propongano per principale
seopo la morale, avessero a capo il maggior fisico,
il piu sublime filosofo, a un buon padre fanno ombra"
(Cantu, Conf. XL, Buon senso e buon cuore).
La Provvidenza pero volle donare alle nostre
scuole Civiche e popolari masehili e femminili un
caro sacerdote, quasi a custodia del mistico giardino.
E questi il ben noto Don Antonio Maffioli. Da tre
anni, in qualitk di catechista, si presta con raro
esempio di abnegazione, per la nostra gioventii. II
bene che arreca, fungendo questa carica, pu6 sfug-
gire alio sguardo degli osservatori superficiali, ma
colpisce giustamente 1' indagatore giudizioso e spas-
sionato.
Egli, sostenuto sempre dal solerte direttore
Adamović amante di^soda e morale disciplina, pro-
cura d' inserire nel cuore dei giovanetti forti principi
roligiosi, facendo loro conoscere che senza fondamento
religioso ogni edifizio cade e ruina, e tanto sono
calde le sue parole e piene di affetto e di unzione,
che i giovani alle case loro ne parlano con amore
e rispetto. Per loro non risparmia iatiche; dopo tre
ore di scuola continua, durante questo mese, ben
volentieri consacrava un' altr' ora per preparare i
novelli comunicandi addottrinandoli sopra questo
grande sacramento di amore e premunendoli onde
Br. 48
V'eritatem facientes in charit&te, crescamus in
illo per omnia, qui est caput Christus.
(S. Paul. Eph. IV. 15.)
Izhodi u Utorak i u Petak
—
Ego interim olamito:
Si quia Cathedrae Petri jnngiter, meus est.
(S. Hieronym. Epis. A VI. ad Dam.J
ipsos. auviliante Deo, in dies alaoriter operaiu Vestram impenšuros in tuenda salutari Ecclesise doctrina, aniinisque in Religionis amore ct in veraj fidei professione
roboi andis,... . (Vio IX u papinsk. listu, 21 iieljace IS72 pisaocim Katoličke Dalmacije.)
Uvjeti predbrojbe. — U Zadru, unapried 6 iior. na godinu. — Za ostalo carstvo 7 fiorina. — Za inozemstvo 7 fior. i poštarski troškovi. — Fredbrojba biva za
cielu godinu; tko na svrhu jednoga godišta ne odbije list smatran je predbrojnikom i za nastajuću godinu. — Predbrojbe i novac, najbolje poštarskom doznakom, šalju
se na Upravu Katoličke Dalmacije u Zadar, a dopisi „franco" na Uredništvo. — Uvrstbe po 10 nove. redak. Objave na 4 strani uz veoma nizku cienu. Svaki broj
napose 8 novčića. Rukopisi se ne vraćaju.
Katolici Francuzi i Dekreti od 29 ožujka.
i.
Na 30 prošloga mjeseca navršilo se je
tri mjeseca, rok ustanovljen dok se poemu u
Francuskoj izvađjat u djelo zlokobni dekreti
zimus skovani proti crkvenim redovima.
S toga je sada katoličanstvo obratilo po-
glavitu svoju pažnju na ovu znamenitu mien u
progonstva, kojemu je fraucuski narod od
svoje nesretne Vlade podvrgnut. Pažnja je tim
naravnija čim i dan danas po zvanju, ako i
ne po djelovanju, pa i po samom broju, Fran-
cuska biva najodličnija katolička država; a
kako ne kad trideset je i osam milijuna katolika
u Francnzkoj: peti dio ciele katoličke crkve.
Da u Francuskoj ima mnogo zla, da je
u onoj darovitoj zemlji, gdje prebujno kato-
lička vjera cvieta, sila gnjileži, dokaz su i
ovi dekreti, koje samo paklena mržnja proti
katoličkoj crkvi i nje redovitu izmislit i složit
mogla. Podla, sliepa mržnja, koju ne peru sa
vladinog lica ni oni uzroci, bez kojih ni ljudi
Bismarkove ruke ne bi katoličke redove pro-
ganjali : nema francuskoj Vladi ni zlomišlje-
nih kukavnih političnih interesa, da anti-
liberalno, divlje postupanje izpriča. Jer tko
nezna da u Francuskoj sve jedan narod, sve
jedna vjera; sve katolici i Francuzi? Nema
tu ni anglikanske, ni protestanske ni raz-
kolničke većine.
Ali, ako u Francuskoj poplavila zloća,
ima u onom narodu još vjere i dobrih diela.
Pariz sam dao je ovom prigodom sjajnih do-
kaza, da i u njem uza svu huku i buku lo-
povštine ima Čistih duša, vedrih, čela, poštenih
lica. Mi ćemo se osvrćat i na zlo i na dobro,
jer ne bismo bolje osude progonstvu francu-
ske vlade našli do u mirnom, dostojanstvenom
i veličanstvenom odporu ogromne većine fran-
cuskoga naroda.
Evo nas dakle na 29 mjeseca lipnja, u
oči velike vjerske borbe u Francuskoj. Došle
sve su bile male bitke; sada je bitka obća,
i formalna.
Vladini skutonoše pod frakom i sbodežem
imali su zapovjed da najprije nategnu svoje
striele proti Isusovcim. Kakvi su, oni bi bili
još nazad mjeseca ne samo Isasovce protje-
rali, nego sve ujedno crkvene redove. Mišljahu
da je sva francuska kakvi su oni. Al su se
ljuto prevarili. Zloglasni § 7 i dekreti od '29
ožujka to su najbrže postigli, da su katolici
listom ko jedan čovjek na odpor skočili.
Dva milijuna podpisa predato je u raznim
prosvjedim Senatu. Uz ovaj narodni ogromni
„plebiscit" stoji jednoglasni glas francuskih bi-
skupa, koji su baš po francusku i ponavlja -
juć primjere prvih vjekova kršćanstva stali
na obranu vjere, slobode i duševnosti. Po
svoj Francuskoj ljudi odlični sa svoje učenosti
i drugih vrlina metli Se da narod predvode:
knez Falloux, de Chesnelong, Lucijan Brun,
Baragnon, Jacquier, Boyer de Bouilanne,
Albert de Mun i t. d. i td. nose zublje pred
sugradjanim, kupeć ih na mnogobrojne sa-
stanke i kazujuć im kojim će putem udarit i
kojih se sredstva prihvatit. Pa svi u obće
pošteni ljudi i dobar dio vladinih pristaša,
srameć se ić za vladom u podlom podhvatu
proti mirnim a prezaslužnim sudržavljanim,
metli se u odpornike, te se mnogi i svoje
službe odrekli.
Većina skoro svih francuskih sudišta
izjavili su da nemogu odobrit vladine dekrete.
U samom Parizu, jedan od najglasovitijih
odvjetnika, gosp. Roussk, od ne vele vremena
Član Akademije, sastavio je jednu knjigu o
stvari, al takovu da je izišo na preveliki glas,
s nje sadržaja.
Al ministri hoće silom, da uduše sviest
potlačene pravde. Oni, znajuć da tek dojedan
sud proti njihovom postupanju, proglasiše da
je dojedan sud nekompetentan sudit parnice,
koje će Isusovci otvorit proti administrativnim
vlastima, i boj se da će ustrojit posebno sudište,
a tu će namjestit dakako ljude svoje misli!
Dokle dopire i čega.Je kader današnji
izopačeni sviet! Ni svoga ne poštuje, i u
privatna dobra dira, samo nek je na njegovu!
Sabor dalmatinski.
Peta je sjednica bila na 2 tekućega.
Prisutni: predsjednik, vladin povjer., zastup-
nika 29.
Iza pročitana zapisnika.
Trigari se tuži da je nešto jučer pričuo da je
lovcim zabranjeno prolaziti preko zemalja zatvore-
nih ogradom.
Monti opaža da u zapisniku talijanskom nisu
točno navedeni njegovi predloži.
Botteri kaže da je u zapisniku rečeno, da mu
je predsjednik digo riee. Nije mu je digo, već mu
je nije dozfolio ; a tu ima razlike. — Osim toga o-
paža da je u zapisniku rečeno da je bio pozvan na
red. Po propisim pravilnika da se to nemože uvr-
stiti bez dozvole sabora
Predsjednik čita mu brzopisno izvješće.
Botteri govori da on nije čuo rieči Bačića: nek
ga se iztjera iz sabor.rice, jer da bi se bio inače
vladao. Pita da budu izbrisane iz zapisnika i pozi-
va se na sabor.
Đačić izjavljuje da ih je izustio razjaren, što
zastupnik Botteri svojim sramotnimjponašanjem vriedja
dostojanstvo sabora. — Zapisnik ovjerovljen uz pri-
mjetbe Monti-a.
Kulišić pita vladu o sredstvim poduzetim proti
škrljevu.
Messa predlaže da zemaljski odbor zaprosi od
ministarstva zakon proti patvaranju ulja.
Botteri se tuži što mu jučer predsjednik nije
dao naustice obrazložiti upit. Poziva se na sabor.
Predsjednik odvraća da mu to pravilnik za-
branjuje, pošto izrično kaže da se upiti imaju čitati.
Botteri. čitajuć svoj upitić\ pita vladu znade li
za prošnju starogradske obćine da se ustroji ondje
gradjanska učiona i što kani učiniti. — Za tim pita
predsjednika što je htio jučer reći kad je žalio da
Dema proti njemu zakona kao u Englezkoj, i jeli
imao na pameti slučaj koji se je tamo zadnjih dana
sgodio, jer nemože dopustiti da predsjednik vriedja
neodvisnost zastupnika.
Predsjednik izjavljuje da mu je uprav žao što
naš zakon nema naznačene one mjere poduzete zad-
njih dana proti nekom zastupniku u Engležkoj, jer
bi je jučer bio uporabio proti Botteri u, da občuva
dostojanstvo sabora.
Botteri: I taki predsjednik
Predsjednik : Zovem Vas na red.
Botteri se poziva na sabor.
Predsjednik pita sabor dali se ima zastupnika
Botteri-a pozvati na red. (Primljeno jednoglasno).
Sliedi dnevni red, te se razpravlja o kaznenim
odredbam proti poljskim prestupeim.
Monti pri § 14 htio bi da se globe obale. (Za-
bačeno). Pri § 15 predlaže izpravak kojim izmedju
ostalog zove odgovorne roditelje radi prestupaka što
svojevoljno Čine djeca, koja nisu dovršila četrnaestu
godinu.
Klaić se protivi, jer je tim kaznena odgovor
nost raširena mjesto stegnuta.
Nakon kratke razprave, kojoj učestvuju Ljubić,
Botteri, Monti, Makiedo, § 15 kako ga je Monti pre-
dložio povraćen je odboru da ga prouči.
Pri svršetku drugog poglavja, gospodarski od-
bor predložio je dva nova §§ — 17.ti i 18.ti — po
kojim selo ima nadoknaditi štete počinjene od ži-
vina, kad njim je gospodar nepoznat ili od ljudi kad
su nepoznati. Za ta dva §§ izviestiteljem je Borelli,
pošto se s njima Ljubić neslaže.
Masovčić zove varvarski taj zakon, koji se pro-
tivi duhu vremena.
Ljubić kaže da je još god. 1875, na sastaneim
kod namjestništva, preporučivao da se ukine odred-
ba, po kojoj je selo dužno platiti, kad se poštetnik
nezna; pa je ovo načelo branio i kod gospodarskog
odbora.
Makiedo preko srdea brani ove §§. U ovom
smislu obstoje odredbe koje još u gornjoj Dalmaciji
nije došlo vrieme da ih se ukine. Ti §§ propisuju
neku vrst medjusobnog prisiguranja.
Messa odgovara Masovčiću da ako je zakon
varvarski, on je i izazvan od varvaržl.
Monti čini razliku medju 17 i 18. Glasovati
će proti prvomu; a glede drugoga htjeo bi znat ra-
zumiju li se tu i zlobne štete, jer samo za te on bi
želio da selo nadoknadjtije ili barem kada su štete
znatne.
Ljubić eieni da se tu neradi o zlobnim štetam.
— On čuje da su neki predgovornici baš utuvili u
glavu, da će § 17 baš uloviti do ciglog poštetnika;
s toga će još koju dodati da dokaže kako je to vi-
šekrat bar nemoguće.
Iskrenije bi bilo očitovati, kako n. p. gosp. Ma-
kiedo i očituje, da bi ovaj §. 17 bio kao neki pra-
vilnik „družtva posiguranja od poljskih šteta". Samo
što se govorniku čini čudnovato ovo novo družtvo.
U druga družtva da udješ, treba da moliš, treba da
plaćaš; a u ovo bi primali bezplatno, bez molbe,
pače bi silovali ulaziti, i proti volji.
Borelli najprije izjavlja da su svi osvjedočeni
kako se ovaj zakon neće izvršivat, niti donieti prak-
tične koristi. Brani gospodare proti Ljubiću.
Pavlinović pita dolikuje li razumnu zakonu,
dolikujeli pojmu prave države i redovitih odnošaja
zadružnih, da se u zakonske ustanove za obranu polj-
skoga imanja, opet uvlače iznimne naredbe, koje
su samo mogle biti opravdane, kad u iznimnih ob-
stojnostih, bez redovite zaštite, bez cjelovita zakona?
„Oastni zastupnik Makiedo žali da jeprinudjen
za ova dva paragrafa glasovati, jer da to iziskuje
naše stanje. Ja to odlučno niečem. Iznimnih zakona
stanje naše poljske sigurnosti danas ne iziskuje. Što
je god o tom častni knez B(?relli ovde spomenuo,
spomenuo je o jednom kotaru, imenito ob obćini
Biogradskoj. Ali mi ne krojimo zakone za pojedine
kotare, nego za cielu Dalmaciju; pa za ovu ja mi-
slim da nam iznimnih zakona ne trieba.
Oastni zastup. Messa spomenuo je da je ovi
zakon izazvan od varvara. Ja ću mu možda to priz-
nati ako mi prije iztumači koje on misli da su var-
vari: ili oni što bez kore hljeba, i lišeni otčevine
nastupaju od nevolje, pa možda i od zle volje na
tudje imanje ; ili oni koji ono isto imanje posvojiše
derući i kamateći pri oskudici, i gladnoj godini si-
romašna težaka. Tko je veći varvar ! poštetni potreb-
njak, ili bezdušni kamatar koji ga je svalio u po-
trebu, prisvajajuć na p. dan oranja za desetak liorinti;
uzimajuć dvadesetak fiorinti za vreću hrane? Gdje
ima takih varvara, gospodo, za te i tražite iznimnih
zakona; ali nemojte cieloj zemlji namećati iznimne
terete i drakoničke kazni. Nije kud: ili dajte nam
zakon da vlada našim poljskim redovitim odnošajim;
ili odstranite svaki zakon na proglasite iznimne na-
t
koja srbska?
Nadodajmo. Ima li u ovom nedospitnotn broju
63 i koja obćina autonomijska? A kako jc to da
čestitaju istoj osobi, jednakom iskrenosti i samoni-
klom odlukom, poglavaru narodne vlade narodnjaci
i autonomaši? II au ovi il su oni preko srca govorili,
i mukloj žici svu odgovornost predali. Nije kud kamo.
Eto, oduzmi skoro sve, Sta će ti o*tat? skoro
ništa. Svjedok nam Objavitelj Dalmatinski.
koji su po tom dužni poznat u osobi P. bornim j 'istina iz_nosfti,
Rodića svoga vrhovnoga pokrajinskog starešinu?
* 6,:. _ A odgonetka b{ i ua ovo dobro tTpSla, Mediju _ . ^ 0„ __ _ . „
oa# žestdeset i tri obzirne, ima Ji koja n&&meka? i toplije -&wstvo hariiflpti i zahvalnosti naprama €¡«'{1«
Još nešto. U ono &ee*deeot i tri obrtne, ima Ti } i Methodu, kojemu je Providnost poslala da pravim
i c«.Kub-o 9 dutam;;'apostolskim istine vjere Krsto-vepropoviedaju,
narod ovdje obrate, ondje u vjeri' učvrste/*f budu u
isto doba prvi mu začetnici svega duševnoga života
i razvitka, pak utemeljitelji državničkih mu sloboda»
Na temelju kršćanskih potreba, sastavivsi jošter i
shodna pismena, preve^ži iz grčkoga u slovenski
sveto pismo, zasnovavši i slovensko bogoslužje, po
stavi še slovensku književnost, i svi mi tiii|i blagodati
uvedoše ga u družtvo najprosvietljenijili ondašnjih
naroda.
Bogom blagoslovljeno ovako djelovanje zapo
četo najprije medju moravsko-panonekimi Sloveni,
radi nepogodnih olfolovština i dušmaaskih neprija-
teljskih navala, ne moglo onamo za dugo održati se.
Providnost obra ubaviju njivu u staro-ilirskoj i po-
tonjoj hrvatskoj pokrajini, gdje sv. vjera procvjeta,
uzraste i sveto posijane sjeme plodnim razsadnikom
posta. Ova njiva prijatna je božanstvenomu voću, te
je obilnom krvlju mučenika natopljena, a krv svetih
Isusovili mučenika treba da novpg blaženog ploda
donese. Na ovoj staro ilirskoj mučeničkoj njivi na-
raslo stablo, kršćansko^prosvjetno i slovensko litur-
gično po Ćirilu i Methodu zasadjeno, ali proti ki-
tnastomu stablu udarahu neprestano vihori i lomeći
trieskovi; nego, ako mu odjeveno granje i pomlati,
ostao je hrek čitav, iz koga će mladikoviee udariti
i opet do velikoga ogranja ponaresti, samo Bože
pošalji tiho pramaljotnje rose i ugodno povjetarce.
Nego prije nego na polje toga poviedanja do-
djemo, treba nam u kratko upoznati kako je bilo u
naših hrvatskih i u obće jugoslovenskih stranah
glede kršćanstva prije apoštolovanja sv. Čirila i
Methoda.
Uzmemo li u ruke ma budi kakva erkovnoga
povjestnieara, svi će nam kazati kako su mnogi
apostoli i njihovi učenici po staromu Iliriku, a na
vlastito u pokrajinah Dalmaciji, Istri i Panoniji
vjeru Isusovu propoviedali i sve jugoslovenske sa-
dašnje strane božanstvenim* istinami napunili. Pro-
hodeći sv. Petar više puta u i iz Rima navraćao se
je preko današnje Dalmacije i Hrvatske, te po obi-
čaju svuda evangelske istine naviešćivao. Pavao sv.
sam kaže: „Počam od Jeruzoiirna sve naokolo tja
do Ilirika svako mjesto evangeljem Kristovim napu-
nili", l) Stara predavanja pd vjerodostojnih učenjaka
poprimljcna kažu, da su sv. Jakov, sv. Andrija, sv.
Matij, sv. Marko i po naših pokrajinah propovie-
dali. 2) 0 sv. Luki nejma ni sumlje, jer nam Epi
phanio čisto veli, da je po Dalmaciji evangelje pro-
poviedao; a i sada uzdrži se živa uspomena u Fra
njevačkoj crkvi u Lanzendoriu kraj Beča. U sred
crkve je kapelica, na izvanjskih zidovih stoji ure-
zano, kako je na tomu istomu mjestu „sv. Luka
prišavši iz Dalmacije -propoviedao" pale s toga taj
spomenik podignut, gdje su i Karlo Veliki i njegov
sin Ljudevit l'obožni, radi te uspomene tu dohodili
i kršćansku pobožnoat iskazivali
Djelo po apostol ih započeto nastavljali su
Klement, ApoUnar, Epenet, Andronik, Tito i Kerma,
T
SLOVENSKA LITURGIJA
(Piše 0. Š. Mllinović)
(V. br. 60.)
Smrt Methodova.
Nakon sedamnest godina najtežega i najblago-
slovlje«oga biskupovanja, toli dragocienjenomu i vrlo
zaslužnomu Methodovu životu približao se najposlje-
dnji dan. „On bijaše od sebe uklonio svaku krivnju,
začepio usta mnogim, svoj tek svršio učuvavši vjeru
i očekivaše zasluženu krunu; budući ugodnik i mi-
ljenik božji bio, približavalo se je vrieme u koje za
tolike trude i mukotrpnosti plaču i pokoj steći je
morao". U Moravskoj je apoštolovanje započeo, tu je
i djelo sveto završio. Prije svoje smrti nastojao je
dobri pastir da svojo stado što bolje uredi i krie-
postnu nasljedniku povjeri. On izabra vriednoga uče
nika Oorazda rodom Moravljanina, vješta svakoj oso-
bito latinskoj književnosti, te ga uz pri voljenje er-
kovnoga vrhovnoga glavara nasljednikom odredi.
Učenikom i u obće svemu narodu preporučivaše
sklad i čvrstu vjeru u Boga.
Licem na Cvjetnicu 4 Travnja 885 unidje po-
sljednji put u crkvu sa svojimi dragim i učenici, gdje
se skupilo množtvo puka. Tu izreče posljednji kratki
govor, blagosovi kneza, učenike, svećenstvo i vas
slovenski narod, pak reče: „Čuvajte me moja djeco
do trećega dana."
Vrativši se kući, pade na mrtvačku postelju,
okolo koje stahu cvileći učenici, kojim neprestano
nauke i opomene davao, priporučivajući vjeru pravu
i slovensku liturgiju; najpotla reče: „Vaša srclca
neka se nikakvim strahom neuzkolebaju 5 neplašito
se. ljudskoga suda niti onih koji mogu vam samo
tielo uništiti, ali dušu upropastiti neraogu.... Posije
smrti moje naskočit će vas vuci razdiraoci, koji neće
stadu Isukrstovu oprostiti; njim se oprite čvrsti u
vjeri." ')
Svanu treći dan, a on reče: „Gospodine Isu
krste! u ruke tvoje predajem duh moj." Dne 6
Travnja, god. 885. na rukuh svojih učenika, vesela
lica i blažena pogleda zaspa u Gospodinu. Učenici
i vas narod učinise mu crkovnu službu božju slo-
venski, grčki i latinski najvećom svečanoatju, i sa
hraniše mu blaženo tielo u sbornoj moravskoj' crkvi.
„Sa svih strana bezbrojni narod skupio se na sprovod ;
svak. je plakao za Oteem, pastirom i učiteljem;
mužko i žensko, staro i nejako, bogato i siromašno,
slobodni i zasužnjeni, sirote i udovice, domorodci i
tudjinci, bolestni i zdravi', svi dojdoše na pogreb
onomu koji bijaše se svim sve učinio da sve Bogu
predobije." 2)
Kako je sveti Apoštol prorokovao tako se i
zbilo, jer odmah nakon njegove smrti nasrnuli vuci
razdiraoci u osobah kivnih niemaca, pak protjerali
do malo Gorazda i sve učenike Methodove, a stado
božje stali najoštrije razdirati.
Pokršćenje Jugoslovena.
Pokršćenje biti će uvjek najodlučniji trenutak
duševnoga i životnoga razvitka svakomu narodu;
jer Krstova vjera prava su vrata kroz koja se uhodi
u kolo i drugovanje prosvietljenih naroda i i -zlatni
ključ koji prevelike dotle nepoznate blagodati
otvara, i svjetlost razgoneća tminu krivobožtva i
neznanstva, a posadjiva najčvršći temelj kršćanskoj
prosvjeti, koja, osnovana na čvrstih stupovih božan-
stvenih istina, vodi narode k sreći i blagostanju.
$ego sve ove blagodati nepoBtižu se jednim
mahom, već, hodeći označenom stazom, istina, dopro
ae bez sumlje. Ako pak propoviedaoei ovih istina
svojim postupanjem i načinom nopokažu se sposobni!
niti izključivo duhom božanstvenim obuzeti, onda ni
kršćanske istine ne primaju se srdoa, niti se upo-
trebljavaju onoj svrai pa koju su stvorene,, po tomu
nije ni duševnoga ni životnoga napredka. Sa svetimi
istinami kršćanskimi treba da propoviedaoei isti svoj
život i načela ujedine, onda eto svako blagodati. U t
pokršćivanju slovenskoga naroda, blagovjestitelji ino-
strani alabo su uspievali, jer niti su jezika raaumje
val i, niti uvjek život svoj sa istinami propoviedanijni
udesivali; po tomu, rad nevaljalih učitelja, i nudjenu
kršćansku vjerp Slaveni odbijali. Tako ne bilo sa
slovenskimi apoštoli, jer ovi uz poznavanje jezika"
i svoje življenje na očigled i potvrdu propoviedanih
') Vita 8. Cl«mentfs, C. Vf.
a) Legenda Pannonica. cap. lf.
Anselmo i drugi. Nu nad sve najveća zasluga idje
sv. Dujma, učenika sv. Petra, koga poglavar crkve
posla da u .ovih stranah kršćanstvo utvrdi i crkovnu
nieVarkijn uredi. Duj-am Sv. prvim biskupom u So-
linu bio. i za .vjeru Isusovu krv probo,. U velikom
Solinu najviše kršćanstvo cvalo, pak poganski vla
dari najviše tu i mučeničke krvi prolili. Kada je
Konstantan Veliki kršćanstvo na državno vjoroizpo-
viedanje uz visio, onda i Solin na vrhunac sreće i
blagostanja dopro, s .kojega do malo oboriše ga
divlji narodi, niti se već uzdjgo. Okolo 630 Obri
prodru oružanom rukom, četerdeaet velikih gradova
po Dalmaciji srušiše, medju timi bio,i slavni Solin
Sa Solinom propao i posljednji biskup Theodor, a
atado Krstovo be^pastira, što maču preostalo to se
svuda razjbjeglo. Tludoj sudbini izmakli se gradovi
Zadar, Trogir, i Dubrovnik, i na otocih Osor, Krk
i Babi nu o-vi jiemogli nadoknaditi gubitak Solina.
Obri aauzoji svu Dalmaciju, i nakon tolikoga haranja
u njoj se udomili.
Istočno-rimskji car Heraklio{6J0-64i.), nemogav
sam, pozovne na glasu rad junaštva Hrvate, da bi
Obre protjerati iz Dalmacije i zauzeli ju. Nakon
višegodišnje strašne borbe oko god. 634{ prognali i
predočili jih i oputošenu zemlju zauzeli jt naselili,
nediraju«^ u gra,doye preostale oborskom bjesnilu.
Ovi g^tujovj podčinjeni bili vrhovnoj političkoj i
vojnoj upravi bizantinskih :ju?okonsuLa/ ili stratila u
Zadru, i Carigradu za. slobodno vladanje godišnji danak
davali. To preostalo malo gradića i mjesto zyalo se
Bizantinska Dalmacija. Svu »ostalu koliko je duga
i široka -osvojili i napučilj i^rvati, i prozvali ju:
Dalmatinska Hrvatska, koja se je tja do konca 17
vieka tako zvala. Zauzev oni i većinn Ilirika i
Panonije, uredivši sve po eroju, nazvali to Posavska
Hrvatska, Ctbe ove Hrvatske p?ipoznavale, takodjer
vrhovničtvo bizantinsko, ali se slobodno i po svoju
lupray4jalo. Jedanestog vieka ^a Krešimira Velikog,
bizantinska Dalmacija i obe Hrvatske spojile ae u
#oslanica Kimljanom. 15. 17.
%Farlat. Tom. I, p. 235-249-254. Ud.
hrvatskom kralje-
hrvatsko dalmatinski.
zasjeli na jugoistok,
država, im, & početka razejepkana, ištom 14 vieka
pod Dušanom silna i moguća postala. (Sliedi.)
Pogled po svietu.
Njegovo Veličanstvo car i kralj vratio &e je
ovih dana 12 Iselila u Beč, pa odo u Schdnbrunn,
gdje će se konačno pripravljati za putovanje u
Galiciju. Nj. Veličanstvo krenuti će na 29. 0. m.
u Olomue, a odonle i. rujna u Galiciju. Poljski
listovi donose potankosti 0 pripravnm za doček,
koji će svuda bili sjajan, jer su te priprave zaista
ogromne. U Lavova razvit će se najveći sjaj i
sve učiniti, dn caru bude boravak najugodniji, a
u gradu Jogelona u Krakovi kane jož nadkriliti
glavni grad Lavov. Tu će se sastati poljsko plem-
stvo i množina gostova iz kraljevine Poljske i
velike vojvodine Poznanjske.
U Ugarskoj ima pokret radiknlaca, koji svraća
na se osobitu pozornost vanjskoga svieta. ,,Le
Nord" prima iz Beča: „Ono na što se dosta
nije pazilo, jest, da anlidualistički pokret iza-
zvan radikalnom ljevicom, počima obuhvaćati i one
krugove, koji su malne predsudno obožavali djelo
Benkovo. Partikularizam raagjnrski naglasujo se
u stupcim nekih mngjarskih novina, koje nei-
maju ništa zajedničkoga sa radikalizmom Košu-
tovim. Tako na primjer „Pesti Napio" dokazuje
nuždu za Ugarsku, da se potvrdi pred Europom
kao „saveznik Austrije, nipošto kao sastavni dio
Austrije".
Pod naslovom „Domaća nevolja srbska"
beogradsko „Videlo" u broju 95. od 8. kolovo-
za piše sliedeće:
„Ali zar nema i nebrojenih znakova koji
podrivaju naše narodno uzdanje? Hoćemo li zat-
voriti oei pred onom burom divljih strasti, što
se bune protivu svakog zraka javno istine u
sredini srbnkog druživa, što na razvalinah jav-
nih sbornica, sudišta, pravde i slobodne štampe,
postavljaju proste cenzure „vanrednih" i prie-
kib sudova i vojene svireposti ? Možemo li se i
nevjesti činiti onim narodnim naravim, koje or-
ganizuju javni razvrat, te podrivaju svjetinju fa-
milije, mlifavo junačko srdee, ubijaju muževak u
energiju, uspaljuju nezavisan duh? Smijemo li
pročitati onu bezstidnu hud, koja „zakonom" o-
s vješta va i vlašću zaštita va nečistu savjest, pu-
zeću podlost, javnu nepravdu, izdajničke intrige;
a kao „uzaše revolucije" žigoše i goni osvje-
dočeno poštenje i rodoljublje, oduševljenje za
slobodu i pravdu? Je li dostojno da bacimo ko-
prenu na one niske duše, koje u špionisanju i
ocrnjivanju braće svoje svoju hranu nalaze? Slaže
li se sa ponosom naroda, da ćutimo pred onom
lažnom delikatnosM, što je puna osjećanja za
svaku spoljašnu sitnicu., a ravnodušna je prema
glavnoj misli naroda, prema čovječanskom do-
stojanstvu srbina? Je li u interesu bolje buduć-
nosti srbske, da se skrovito obilaze oni nezaja-
zivi trbusi što narodnoj privredi i štednji sve 0-
titnaju, oni pokvareni želudci, što pretovareni
narodnom krvlju spriečuju disanje u organizmu
srbskog druitva, zapušavaju njegove izvore ži-
vota, ugušuju javnu savjest? Snaže li se bratske
sveze 8rbjna u kolu velike čovječanske familije,
ako se ne predadu sudu javnosti; one „žensko
strašivice", što se odriču obće dužnosti ondje gdje
samo mužkim odporom i protestom Srbin medju
ljudima vidjen hiti može, — i ona prodana o-
fudja što podstiču vatru izmedju sarevnjivih sekta
j rasa u času kad narodno pravo samo vjera u
čovječansko bratstvo spasa va, — i oni otvrdli
griešiiioi što na svjetlo lice naroda blato bacaju,
namjesto da svoje okaljane obraze peru, što kle-
vetani! i opadanjem i od brata nebrata prave,
namjesto da slobodnom i istinitom rieči i nebra-
nu sbracuju ?
Griešill bi proti narodnom uzdanju u čo-
vječanska prava, ako hi skrivali i odricali ne-
volja Istva u izvestnih sferah srbskog družtva.
Domaća nevolja srbska svodi se sva na one
slojeve družtva, koji se nedotiču zdrave klice
vrlina koju narod u srcu i u duši nosi. Ti slo-
jevi jesu: „bezkarakterna birokratija, demorali-
Br. 70 Zadar, Utorak 21 Rujna 1880.
Veritatem facientes in charitate, oreecamus in
illo per omnia, qui e»t caput ChrietuB.
(8. Paul. Eph. IV. ISJ
Izhodi u Utorak i u Petak
——
Ego interim elamito :••
Si quia Cathedrae Petri joogitir, mens est.:
(8. Hieronym. Rpit. A VI. ad Dam J
fobor&ndib,
Vos ipsoH, ansiliante Deo, in dics alacriter operam Vestram impensW08 in tuenda salutari Eoclesi» doctrina, animi^ue in Religionia amore et in ver« fidei prufeBsioite
(Pio IX u papimjc. listu, 21 veljače 1872 pisaoeim Katoličke Dalmacije.)
Uvjeti predbrojbe. U Zadru, unapried 6 Bor. Iia godinu. — Za ostalo carstvo 7. fiorina. — Za inozemstvo 7 iior. i poštarski troškovi. — Predbrojba biva lp
cielu godinu: tko na svrhu jednoga godišta ne odbije list smatran je predbrojnikom i za nistajuću godinu. — Predbrojbe i novac, najbolje poštarskom doznakom, ¿«Iju
se na Upravu Katoličke Dalmrtcije u Zadar, a dopisi „franco" na Uredništvo. Uvrstbe po 10 novć. redak. Objave na 4 strani .uz veoma nizku eienu. Svaki br.oj
napose 9 novčića. Rukopisi se ne vraćaju.
•. Zadar, 21. rujna..
Kada smo,, prigodom srbske bukovičke
izjave, opominjali da nam je uzalud tražit slo-
gu s rišćanima, jer da ćeoni, ko u Bukovici,
tako prije ii posije po svoj Hrvatskoj, brojit
srbe po vjeri; mnogi su nam to strašno za-
mjerili. Mi smojur onda bodrili da se dozov-
nemo pameti i stanemo na pravi put pa bog.
A1 te misli nijesu još bile zrele za ono doba
i na nas skočile donapokon i jedne hrvatske
novine! Bog je dao te je ipak hrvatska sviest
prodrla kroz te ledene ploče; al je dosta o-
kasno, i bit će muke velike dok opet svoje
obezbiedimo. To nam jasno svjedoči sliedeći
liepi Članak Sriemskog Hrvala:
Već ustrojstvo neodvisne narodne stran-
ke i odstup urednika „Zastave" iz iste
zatim predstojeća spojitba Krajine i nade
koje u to srbski živalj polaže: svjedoče jasno
kako naša grčko-iztočna braća nenapuštaju
vrebati sgode, koja bi im do pobjede pomoći
mogla, te im pribavila ne samo povoljan već
ako je moguće i odlučan položaj u Hrvatskoj.
Zato i jest urednik „Zastave" iztupio iz klu-
ba „neodvisne narodne stranke", jer čini se,
da mu se tamo nije svidilo povoljno mjesto
za ostvarenje srbskih želja i težnja Sve to
pak još pisanje „Zastavino", koja preporuča
da se akcija srbstva prenese n Hrvatsku i za-
govara da se obdržaje srbaka skupština u ko-
jem mjestu Sriema: sve to jasno svjedoči kako
naša „braća" nemiru ju, dok ih mi krotkimi
jaganjci mislimo.
Akcija srbstva ima se prenieti u Hrvat-
sku, tako glasi lozinka novomu srbskomu po-
kretu. Središte srbstva bila je dosad južna
Ugarska sa sjelom u Novom Sadu, odsad biti
će središte Hrvatska. Skupštini, koja će se
držati u Sriemu prisustvovati će dr. Mihajlo
Polit i dr. Svetozar Miletić. Pita se proti ko-
mu će biti ta akcija naperena ? Kakvi razlo-
zi nukaju naše „Srbe" da prenašaju središte
svog rada u Hrvatsku i što misle tim radom
postići ? Rado bi samo znati što se u hrvat-
skih krugovih o tom misli, ako bi se znati
moralo, da akcija srbstva u Hrvatskoj može
jedino biti naperena proti hrvatstvu. Cemu da
se podajemo iluzijam ako nam evosrbstvo po-
kazuje golu istinu svog fanatizma ? Dok ni-
jedna od naših stranaka nestupa pred narod
čistim hrvatskim programom a da taj nebi
sadržavao povoljnu klauzulu za srbstvo, dok
se time nijedna od naših političkih stranaka
neiztiče stalnim samo hrvatskim programom,
dotle se srbstvo iztiče sa samo jednom ozna-
čenom točkom, sa izrazitom voljom, da se u
Hrvatskoj udomi i da si tu obezbiedi sjegur-
nost imenu i narodnosti za sva vremena.
Ako se već srbstvo na akciju sprema i
ako ta akcija može biti naperena samo proti
hrvatstvu, pitamo onda Čemu da se naše stran-
ke natječu u tome, da se jedna prije od druge
ulagiva srbstvu, ako već to oslanjajuć se sa-
mo na umišljenu svoju snagu, sprema se na
akciju uz koju nemože nijedan Hrvat stojati,
već proti kojoj mora da se podigne svaki pravi
i iskreni rodoljub hrvatski?
Svim nam je dobro poznato kakvi su zah-
tjevi i nastojanja naših ¡Srba u Hrvatskoj. Ti
ise zahtjevi nedaju ostvariti a da se tim hr-
vatskoj narodnosti nenanese šteta, da se tim
nepokopa budućnost Hrvatske, koju budućnost
mogu polučiti samo oni sinovi Hrvatske, koji
budu u srdcu i duši svojoj proniknuti jednom
mišlju da su Hrvati. S ljudima, kojih prvaci
izpovjedaju načela po kojih su Bosna i Her-
cegovina na prvom mjestu srbske zemlje, koji
pravo hwje istovjetuju sa srbstcom a time vjeru
s narodrtošću, dieleć Hrvatsku jedne historičke
narodnosti u dvie vjerom skovane, u hrvat-
sku i srbsku: s tima ljudima dokgod se kri-
vih svojih nazora neodreknu, nemože nijedna
stranka 11 Hrvatskoj zajednički raditi, ne već
iz toga, što se nemože polučiti složan rad,
bez kojega neima nikada uspjeha.
Srbstvo kao što nam se danas u Hrvat-
skoj prikazuje, po zahtjevih svojih stoji na či-
•stoj negaciji hrvatstva. Treba mu samo te
zahtjeve izpuniti, pa je Hrvatska na odru.
Znajuć našu slabost neprestaju zastupnici srb-
stva svakim časom tražiti ^od nas novih po-
puštanja, a kod nas mjesto da se pokaže od-
por, pruža se prijateljska ruka, iztiču se obe-
ćanja, koja se sve čine bez obzira 11a interese
zemlje.
Čekati nam je još što će nam donieti no-
va akcija srbstva i preneseno njezino središte
u Hrvatsku. Čekati nam na zaključke nove
skupštine „Srba", koja će se držati u Sriemu,
možda u samom Vukovaru, da se i tom pri-
likom uz sve poznato, još možda osvjedočimo
0 novih kakovih zahtjevih naših Srba
Sve to nam je čekati uztrpljivo a mi bi
na sve to f bezbrižno čekali, kad bi bili 0-
svjedočeni ob onom 0 Čemu nismo, da je na
ime sve političke stranke u Hrvatskoj proni-
klo osvjedočenje, da je uz onakove odnošaje
kakovi se stvaraju riešavanjem srbskog pi-
tanja u Hrvatskoj, nemoguće i nadalje slupati
na jednoj slazi sa zastupnici srbstva, već da
treba čistim hrvatskim programom početi stva-
rati Hrvatsku, jer srbstvo, već po svom smi-
slu i sadržaju, neće i nemože stvoriti Hrvatske.
SLOVENSKA LITURGIJA
(Piše 0. S. Milinović)
(V. br. 69.)
Glava 11.
Borba za obstanak Glagoljice.
Glagoljica ili slovensko bogoslužje, što ga je
veliki apostol Method toliko visoko uzdignuo, još za
živa njega po svih istočnih obalah jadranskoga mora
medju Hrvati i Srbi širilo se, a latiuštine sve toveć-
ma nestajalo. To nara svjedoci silna, pače i strast-
vena, borba, što je odmah proti glagoljici nastala i
za dugo se protezala.
Dalmatinski biskupi sa latinskim svećenstvom
krivim su okom gledali gdje ninski hrvatski biskup,
povrativši se u krilo rimske Stolice, svakitui od!i-
kovanji bijaše od pape obdarivan i njegovan. Nemo
gavši zabraniti uvadjanje glagolske liturgije, niti ka-
ko drugčije Theodosiju naud riti, da barem nešto slo
venštinu (glagoljicu) okrnje i preprieče joj uvadja-
nje, ne htjedoše Hrvate svojih biskupija rediti. La-
tinsko svećenstvo bilo je daleko pretežnije od hrvatsko-
ga i onog iz Moravske nadošavšega, po tomu uspje-
šnije moglo se je opirati^ivedenju glagoljice u crkvw.
Počam dakle još od ovoga doba ima • u crkve-
noj poviesti, dalmatinske Hrvatske puno traga h»rbi
izmedju Spljeta i Nina, Što će reći drugčije, izmed-
ju narodnosti latinske i hrvatske u Dalmaciji. Dr-
žavne borbe poradjale su druge na crkovnom polju;
politična razna mnienja stvarala su i crkovne raz-
pre, narodna mržnja medju latinskim i slovjenskim
svećenstvom odnosila se je i na razno bogoslužje.
Ninski biskup, i onako vatren Hrvat, imajući tada i
naslon kod pape Ivana Vili, nastojao je da svuda
Hrvati u državnih i crkovnih odnošajih premoć po-
stignu nad latinskim žiteljstvom.
Theodosiju hodilo sve na ruku dok je papa I-
van VUI živio i dok su biskupi dalmatinski od rim-
ske crkve odruženi bili. Ali, čim car Vasilj umre
(886) i Ivan VIII (882) promjenuše se stvari, ipoj-
doše za slovensku liturgiju sasvim na gore. Rim i
Carigrad se opet pomirili, i metropolita spljetski i
s njim se svi ostali dalmatinski biskupi sa Rimom
združili. Sada dodje zgoda spljetskomu metropoliti i
inim dalmatinskim biskupom, da se potuže papi i
dignu svoj glas proti svim nepravdam nanesenim jim
od ninskoga biskupa i složno opru širenju slovenske
liturgije po Dalmaciji.
Leo II, nadbiskup spljetski (880-92J potuži se
kod Rima kako Theodosij ninski smatrajući se neod-
visnim biskupom, faktično upravlja narodom hrvat-
skim i negledajući na omejašene prije granice riin *
ske biskupije, te vriedja i pravomoćje spljetskoga
metropolite ne htijući mu se pokoriti. I zbilja papa
Stjepan VI. (885 91) posla ukor Theodosiju, opoini-
njuć ga: da se pokori starim zakonom i neprekora
eiva granice svoga pravoruoćja, koga mu predji o
značiše, netražeći kako svojom oholostju iz nižega na
više crkveno dostojanstvo se popeti '). Ovi ukor nije
vele kod Theodosija vriedio, jer je on nastavljao u-
pravljati kao hrvatski biskup, bez obzira na biskupi
ske mu granice, sa svim hrvatskim narodom; u to-
mu ga revno podupiraše knez Branimir dok je god
živio. Theodosij umre oko god. 890, a nasliedi ga
Aldefredo, takodjer gorljivi branitelj slovenštine i
hrvatskoga naroda, koga je, kao i pređšastnika mu,
knez Branimir u svemu podupirao. Nu do malo pre-
minu i zauzetni Branimir okolo god. 892, tim je hr-
vatska glagoljica lišena bila velikoga zaštitnika, ali
biskupi ninski nisu malaksali biti joj najgorljiviji
zagovornici. ^
Po smrti Aldefredovoj postane ninskim bisku-
pom (god. 900) glasoviti Grgur, koji daleko više ne-
go predšastnici njegovi ponašao seje kao neodvisan,
smatrajući se hrvatskim metropolitom, štitio je Hr-
vate gdje su god ovi bivali, i slovjenski jezik u
crkve svagdje uvadjao. Tako ponašanje sve to više
neprilika stvaralo je metropoliti spljetskomu i inim
dalmatinskim biskupom. Sve je to poradjalo medju-
sobne mržnje, zadjevice, neizvjestnosti i prepirke,
koje su -vodile na vrlo pogubne posljedice. Nu da se
tolikomu zlu doskoči, bude umoljen papa, da u kak-
vu crkovnom saboru dade razviditi i apoštolskom
vlašću sve prepirke riešiti. (Sliedi).
Pogled po svietu.
U Hrvatskoj preko Velebita, od kad je
neodvisne narodne strauke, opet po malo narod
ustaje iz mrtvila na stari hrvatski čelični život.^
Sabor, da nije neodvisne narodne stranke i ovog
bi zasiedanja bio ostao bez hrvatskog pravca.
AI neodvisna stranka samom svojom opozicijom
štiti mu ugled pred svietom. I ne samo pasivnim
načinom nego i pozitivnim predlozima, kako je
bio i onaj u sjednici lt tek. Tu su članovi ne-
odvisne stranke predložili:
') Rocki. Viek i Djelovanje. 407,
svečanije slovensku liturgiju. Isto tako i Ivan Vili,
zatvoriv usta svim neprijateljem Methodovim, pohvali
slovensku liturgiju i nju Slovenom dopusti, te se
ova med ju Hrvate i Srbe, još za živih slovenskih
apostola i onih papa rimskih koji su ju dopustili,
uvede.
Imadući Ivan IH, spijetski prabiskup i metro-
polita, velikih zadjevica sa Ninskim biskupom Gr-
gurom, mržnja predje po malo i na slovensko bogo-
služje, a sa Ivanom složni bili i svi ostali dalma-
tinski biskupi i latinsko svećenstvo. Biskupi priliva
tiše se najuspješnijega sredstva: Hrvate poništo tie-
rediti. Tim je Ninski biskup prisilovan bio i iz
drugih biskupija Slovene uzimati i rediti. •) Po tom
on je očito vriedjao crkovne uredbe i prava drugih
biskupa, što je ovim najbolje u prilog hodilo, da ga
kod Rima ne samo po radi toga već i poradi slo-
venske liturgije obtuže. Slovenska liturgija bila je
almaiinskim biskupom samo izlika, a u svemu po-
čivala je narodna mržnja medju latinskim i sloven-
skim življem2); pak kada nije se moglo nadrvati
na političnomu polju, onda je naravno borba prela-
zila i na crkveno. I zbilja, kao što su prije njemački
biskupi Methoda najvećimi potvorami krivovjerstvom
kod Rima obtuživali, tako su sada latinski dalma
tinski biskupi slovensku liturgiju, onoga koji je
izumio i sve joj pristaše krivovjerstvom kod pape
rimskoga biedili. a)
Sjedio je tada na Petrovoj Stolici Ivan X
(914-28), koji saslušav sve os vade odabere za svoje
punovlastnike Ivana biskupa jakinskoga, i Leona
biskupa iz Palestrine (Praeneste), koje posla u Dal-
maciju, da razmiricu urede u pokrajinskom cr-
kovnom saboru. U isto doba izruči im papa dvije
poslanice; jednu na metropolitu spljetskoga i nje
gove područne biskupe, a drugu 11a kralja Tomislava.
U onoj na prabiskupa solinskoga ili spljetskoga kori
sv. Otac papa njega i ine biskupe, što su toliko
godina odciepljeni stali od Stolice sv. Petra, koja je
temelj vjere. Sto se tiče pak slovenskoga bogoslužja,
najoštrije kori solinskoga nadbiskupa, da u obsegu
svoje biskupije još ga trpi, veleći mu: „1 pošto za-
čusmo da se u obsegu Vaše biskupije drugčiji nauk
širi nego se u svetih knjigah nahodi, Vi na to šutite,
radi čega vrlo se raztužismo.... Da pravovjerni za-
nemariv evangelski nauk, i crkovni zakonik, i za-
poviedi apoštolske, utiču se k nauku Methoda, koga
ipak u nijednoj knjizi medju svetimi pisci nenaho-
dimo".4) Preporučiva još biskupom da skupa sa nje-
govimi poslanici nastoje doskočiti tomu zlu, sloven-
skomu bogoslužju. Iz rieči papinih dobro se upoznaje
da je slovensko bogoslužje kao. krivovjerno i po-
gubno kod svete Stolice obtuženo bilo.
U drugoj poslanici (koju Ivan X uporavi „Na
dragoga sina Tomislava hrvatskoga kralja, i Mihajla
uzmnožnoga kneza Zahumskoga, prečastnoga i sve-
toga subrata našega Ivana, svete solinske crkve
nadbiskupa, i na sve biskupe područne (suffraganei),
kao i na sve župane, cielo svećenstvo i vas puk po
Sloveniji (Hrvatskoj) i Dalmaciji, dragim našim si
novom") medju inimi veli papa i ovo: „Opominjemo
Vas, preljubljeni sinovi, da vašu prenježnu djecu
') Miklošić. Slavische Bibliotek. 1. 69.
3) Ginzel. 11".
3) Farlat. T. III. 91.
4) Gpistola Joan. X, ad Joanuem III. Archiep: Spal:
apud Fari. III. pag. 93.
3) Apud Fari: III. pag. 95.
! žrtvujete Bogu, posvetivši ju još od koljevke knji-
; ževnom nauku, da uzmognu, božjom milošću naučeni,
1 vas uzdignuti svojom punkoui iz smrada opačina na
j višu domovinu". Zatim u pogled slovenskoga jezika
j pita: „Koji bi se osobiti sin rimske crkve, kao što
i ste Vi, mogao u tomu nasladjivati, da se barbarskim
; iliti vam slovenskim jezikom žrtva prikaziva Bogu'?
! Nedvoumim ni najmanje, da za one koji nastoje da
i se slovjenskim jezikom posvećuje, valja ono što je
i pisano: Od nas odoše i nisu od nas. Jer da budu
i bili naši, oni bi svakako ostali u našemu družtvu i
I jeziku '. ')
Svaki si može pojmiti koliko nemilo i neugodno
djelovala su papina pisma 11a vas puk hrvatski, opa
žajuči u pogibelji sada njihovo najmilije imanje, t.
j slovensko bogoslužje i spominjuć se kako su pri-
jašnji pape o glagolici mislili.
Sa ovakim mislim o slovenskom bogoslužju i
pod utiskom ovake razdraženosti, otvori se god. 925
pokrajinski crkovni sabor u Spljetu, pod predsjedni
štvom papin h poslanika, 4 prisustvu ne samo svih
biskupa i inih crkovnih dostojanstvenika, već i istoga
hrvatskoga kralja Tomislava, velikoga kneza od
Zahumlja Mihajla, te župana, velmoža i inih dostu- j
janstvenika obiju zemalja. Pri sastavljanju X za- j
konočlank;i (canona), nastade u saboru najžešće j
parbanje i prigovaranje. Zakonočlanak glasio je j
ovako: „Neka se neusudi nijedan biskup naše po- |
krajine (splietske rnetropolije) povisiti na koji viši !
red one koji bi samo slovjenskomu jeziku vješti bili;
neka samo u nižih redovih Bogu služe (in clericatu
et monachatu). Niti se dopuštati smjede takovim u
svojoj crkvi misu čitati. Ako bi pako nastala ne-
stašica svećenika (latinskih), onda neka se umoli
rimski papa, da dopusti takom svećeniku (sloven- !
»kom ili glagoljašu) službu iz vrši vati
Drugi mi liečmi ovi je članak glasio, da odale
nijedan biskup nesmjede u svojoj biskupiji rediti
ikoga koji samo slovenski jezik poznala; a oni koji
su jurve redjeni, a nisu latinski znali, trebalo im je i
u najnižem stepenu za vazda ostati, i kao taki skro- j
mno Bogu služiti. Svećeniku slovenskomu (glago
ljašu) zabranjeno je bilo u svih crkvah miau govo- j
riti, samo ako bi gdjegod pomanjkalo latinskih sve- j
ćenika, mogao bi biskup kakvu pojedinomu glago- j
ljašu od pape dopuštenje dobiti da slovenski (gla j
goljskij službu božju ovršiva. !
Proti ovomu zaključku ustade saborska ma- j
nj ina, a 11a čelu joj neustrašivi ninski biskup Grgur, j
koji prosvjedujući proti zaključku desetoga zakono- j
članka, pred svim saborom pozva se na papu rim- ,
skoga. Dali svaki njegov prosvjed bi od većine sa- j
borske zabačen. Na što je nastalo veliko mrmljanje, j
Quin in vobis orla juit. coutentio ante Leyatorum j
nostromvi jiraesentiam tnmnituantibua vobis jiniri vo j
Init. '-') U isto vrieme kada je sabor zaključke svoje |
papi na potvrdjenje poslao, i Grgur sa manjinom ;
upravi u tok na Ivana X, poslavši ga sa naročitimi |
poslanici neka papu ustmeno 0 svemu izvieste, da j
potvrdjenje X zakonočlanka uzkrati. U ovomu pismu J
vrlo se tuži Grgur na nepravdu slovenskomu bogo- ;
služju učinjenu, ukazujući kako nije slovenština u
bogoslužje uvedena od bog zna kakva zanesenjaka,
već odlukom i svečanom potvrdom ustmenom i pi-
smenom rimskih papa Hadrijana II, i Ivana VIII.
Neka dakle potraži spise rečenih papa, pak će se
kad je Turčin u polovici 16 stoljeća harao Dalma-
ciju, pak se već krat svojimi navalami i pod isti
glavni grad Zadar primicao, eda bi se dušmaninu
otelo svako pribježište, gradjansko vieće a na glavi
mu Kamilo Zane. namjestnik dalmatinski odlukom
3 lipnja 1536 odredi na sveobću korist grada da se
zadarski varoši poruše. Zagradski su varoši u mnogoj
prigodi morali podleći navalam i ratnim nezgodam
uvjek divljeg polumjeseca, pa su bili s toga mnokrat
opustošeni pa opeta pomoljenjem mira napučeni. Al
u 16 stoljeću kad se bila turska vojska približila
do Obrovca, osvojila Nadin i Vranu, pa strašno za
prietila i samom Zadru, tad istom kucnu zadnje doba
za zagradske varoše, koji višjom naredbom budu
razoreni, a stanovnici im prisiljeni drugamo si po-
tražiti pristaništa. Varoš sv. Martina kao najveći a i
gradu najbliži bi pomenute godine sasma porušen,
te se nije oprostilo ni Crkvam ni Samostanom koji
su u njem bili. Toj potrebi sveobće koristi morade
podleći i Samostan sv. Ivana, koji sliedeće godine
1537 bude odlukom gradjanskoga vieća razvaljen,
docim Crkva kao manje prikladna za pribjeg, samo
odkrivena a njene oltarne slike prenesene u -grad.
Tom prigodom, kad no se izvan grada rušile na
sveobću korist tolike liepe i znamenite sgradje, bude
takodjer porušena prastara i veličanstvena Crkva sv.
Ilije sa dotičnom palačom blizu Crnoga, oko pet
kilometara povrh grada, koja je pripadala Božjakom
Vrane.
») Liter. Confirmât. Joan. X. Fgrlat. Tom. III. p. 101.
a) Ginzel. 119.
Nakon četiri godine, akoprem se je bio u Zadru
mir pomolio, što ga je bila Mletačka sa Sulimanom
sklopila na 2 listopada 1540, ipak svedjer se bojeć
turske nevjere, neprestano je radila da što jače
utvrdi glavni grad Dalmacije. Tad biše istom zamišljena
i na djelo uvedena preliepa i monumentalna gradska
vrata pri kopnu, što jili nacrta glasoviti Mihovio
Sammicheli, koja budu pak savršena pod upravom
njegova nećaka Ivana Jerka Sammicheli a, i drugo
ogromno djelo, zagradika tvrdja (Fortej koja na-
stojanjem Gjenerala Sforza Pallavicini-a bi usadjena
uprav ondje, gdje su najgušći bili stanovi Varošana.
To bude povodom da su osim varoša bile razorene
i mnoge gradjanske polače, bez obzira na crkve i
druga nabožna mjesta. *)
Lišeni tako varošani svojih kućišta, pribjegoše
većini dielom u grad, te bi jiiu od gradjanskoga
vleća dozvoljeno nastanit se u južni predjeo grada
pri moru, koji se s tog naseljenja prozva, unutraji
Varoš (Borgo interno). Zajedno s varošani se uklo-
niše u grad 2) i Redovnici sv. Ivana, pa se nastanu
i oni usred sudrugova obćene nesreće, kojim bijahu
od vajkada Ijubezno navikli. (Sliedi.)
') l/. rukopisa Fer car i Oupilli-a koji ¡e- sad vlaslniitvo
Samostana sv. Mihovila.
aJ Ovom je nezgodnom premještenjii pripisati najbrže,
što želimo potanjih \ tesli o ustanovljenju Trećoredaca u
Zadarskoj okolici.
j bolje o istini osvjedočiti. Uz to najjačimi izrazi, i
j ne bez prigovora 8) opominje i svjetuje papu, da ne
j bi sa potvrdom zakonočlanka prenaglio. Moli ga
I najpotla, da njega kao hrvatskoga biskupa učini, rad
| boljega mira, neodvisnim od spljetskoga metropolite,
i odvisna samo od rimske Stolice, kao što su bili i
prije hrvatsko-ninski biskupi, dok je spijetski nad-
biskup, sa inimi dalmatinskim! biskupi, uz Carigrad
prianjao.
Posljedica ovoga oštroga Grgurovoga prosvjeda i
utoka bila je ta, daje papa zbilja zaustavio potvrdu
X zakonočlanka, odnosećega se na zabranu slo-
venskoga bogoslužja, potvrdjujući sve ostale. A da
bude pravedan sud o svem izrečen, pozva papa Ivana
spljetskoga nadbiskupa oli jednoga od njegovih po-
dručnih (suffragonea), da dojde u Rim sa Grgurom
ninskim biskupom, i pred papom sve razloge navedu,
nakon čega on će ištom osudu izreći.
Dosta je vjerojatno da ae je papinu pozivu
odgovorilo od obiju strana, pak kakono Konstantin
pred Hadrijanom II, Method pred Ivanom VIII, po-
trebu slovenskog bogoslužja najvrstnijimi razlozi bra-
nili i obranili, tako je i sada providnost htjela da
Grgur ninski pred Ivanom X, četrdeset godina nakon
smrti Methodove, obrani proti X zakonočlanku slo
vensko bogoslužje, ') za kojim au Hrvati toliko za-
neseni bili, da se nikako nisu htjeli prignuti onu
njihovu svetinju zanemariti, 9) nego su ju uzdržali
i njegovali što su bolje mogli. Tomu dokaz budi, da
nenahodimo već nigdje da je zakonočlanak deseti
po papi potvrdjen bio ili u djelo postavljen. To nam
jasno pokazuje i drugi sabor spijetski držan godine
928, gdje je papin poslanik Madalbert biskup, sa
inimi dostojanstvenici, potvrdio opet sve članke pr-
vašnjega sabora, ali o desetom članku, i o sloven-
skom bogoslužju, ni rieči rečeno; te je nakon toga
slovenština ili glagoljica za sto godina po primorjq
se jadranskoga mora širila, i evala. Ovoga puta sa-
čuvao ju hrvatski biskup Grgur ninski!
(Sliedi.)
Pogled po svietu.
Ni još se ne čuje da je Ulcinjsko pitanje
kojim god načinom riešeno. Admiral Seymour
odputovao je na Cetinje, jamačno u namjeri
da se s kneževom vladom sporazumije 0 na-
činu kojim bi brodovlje imalo sudjelovat pri
jurišu na grad. Poslat je Riza paši Seymourov
ultimatum,, usljed kojeg, donosi • žica, Riza je
paša pozvao Ligu da se pokori, inače da ¿e
upotrebit silu. Nu kakvu silu, ako od turske
redovite vojske nema nikoga u Ulcinju a ona
dva kukavna tabora što su pod gradom bra-
time se s Arbanasim! Nego zna Riza paša
Portinn vrtljikavost i lukavost pa se i on pred
Seymourovim ultimatom pričinja i izvinjava
kako bolje zna i može. Po viestim iz Skadra,
katolici nijesu toliko protivni koliko muhame-
danci, koji su, po Havasa, predali konsulim u
Skadru prosvjed proti Crnojgori. Prosvjed je
1) Ginzel. 120.
2) Farlat. T. IV. pag. 213.
I P f ANI I) I N S EG K A HIN TO
per le Scuole Popolari Generali e Giviche
della Dalmazia.
(V. ». 41, 42. 43, 44, 46, 47, 50, 52, 53, 54, 55, 57 59,
02, 65, 68, 71).
Noi invece, nel quantitative propoato dalla
Conferenza provinciale dei maestri, tenu ta nel set-
iembre 1876, per una scuola di una classe non di-
visa, e riportato dai Piani (latruz. pag. V); quanti-
tative valevole relativamente anche per le altre ca-
tégorie di scuole, fino a quella di 4 classi, non tro-
vi amo seguito sempre 1' ordine cronologieo. Coai p.
e. tutte le principals invenzioni e scoperte sono atate
lasciate pel VI.o anno scolastico, mentre il posto per
alcune invenzioni e scoperte dovrebbe essere in unaltro
anno, quando i personaggi di cui si tratta cadono
nel medio evo. L'invenzione della pol vere da schiop-
po, quella della busaola e della stampa furono avve-
nimenti che cangiarono di molto le relazioni aociali
del medio evo; e di qiieste invenzioni si parlerk
appena alla fine della storia? Si studieranno p. e.
le guerre dei Dalmati coi Romani, poi quelle fatte
da Rodolfo d'Absburgo, da Ferdinando I, da Maria
Teresa, dal Principe Eugenio, senza che gli Scolari
sappiano dell' invenzione della polvere, e con ció
apprendano il différente modo di guerreggiare sotto
![Kgigga [!] pastirska prisvitloga gospodina Iva ...](admin/images/temp/00000000273.jpg)
